Nagenoeg elke Belgische gemeente krijgt met een groeiende leegstand van de binnenstad te maken. Tongeren tracht met een gericht citymarketingplan het tij te keren en dat werpt vruchten af. De afgelopen maanden hebben 29 handelaars en eigenaars een investeringsdossier ingediend voor de start of renovatie van een handelszaak. In totaal werd al 253.298 euro aan subsidies uitgekeerd door de stad Tongeren en Vlaanderen.
Fenomenen als e-commerce, grootschalige ontwikkelingen buiten de stadskern, torenhoge huurprijzen en een grillige conjunctuur eisen hun tol voor veel middenstanders. De leegstand in Vlaamse binnensteden is de afgelopen jaren opmerkelijk toegenomen en dat was in Tongeren niet anders. Behalve de reeds vermelde oorzaken speelde vaak ook de staat van de panden een rol in deze leegstand. Winkelpanden in binnensteden zijn vaak verouderd of onvoldoende aangepast aan de huidige normen van winkeluitbating.
“We geloven sterk in de kracht van Tongeren als handelsstad, zeker als we dat ook nog koppelen aan onze toeristische en culturele troeven”, zegt Guy Schiepers, schepen van Economie. “De afgelopen jaren werden we in de media vaak als ‘slecht voorbeeld’ aangehaald wat leegstand betreft. We bereikten een tweetal jaren geleden dan ook een dieptepunt, misschien wel als een van de eerste steden in Limburg. We hebben intussen, wellicht ook als een van de eerste, een bijzonder en uniek parcours afgelegd. Stadsbestuur, handelaars en belangengroepen werken nauw samen, en dat loont.”
Naast de projecten van Grijp Je kans hebben de laatste maanden nog heel wat nieuwe handelszaken hun deuren geopend in Tongeren. Zo verwelkomt de stad in de Maastrichterstraat de damesboetieks Très JolieN en Marie-Lou, maar ook de eerste Halal-slagerij van Tongeren. In het Julianusproject openden de wijn- en tapaswinkel Culaccino, de moderne damesboetiek La Rox en de blitse conceptstore ‘Xavier B’. Het toeristisch onthaal in de Gasthuiskapel - wellicht het mooiste van het land - markeert deze locatie en ook de eigenaar doet extra inspanningen.
Keuzes maken
“Het is belangrijk dat je als stad vertrekt van een realistische visie en een aantal duidelijke keuzes maakt," legt Jan Boots van CityD uit. Zijn bedrijf heeft het traject in Tongeren mee begeleid. “Voor de grootschalige handelszaken die je overal hebt, is er met T-Forum in Tongeren een ruimte buiten de stadskern gecreëerd. Het stadsbestuur heeft de duidelijke keuze gemaakt om dat niet meer verder uit te breiden. Daarnaast heeft men het kerngebied om te winkelen in de binnenstad kleiner gemaakt. In die zone wordt er vervolgens maximaal ingezet op het ondersteunen en faciliteren van starters en ondernemers.
Er zijn een aantal financiële stimuli voorzien. Voor de inrichting van winkels en de renovatie van gevels kan bijvoorbeeld tot 75% van het investeringsbedrag mee gefinancierd worden met een maximum van 20.000 euro per pand. Op stedenbouwkundig vlak wordt de handel in het kernwinkelgebied sterk aangemoedigd naar mogelijkheden toe en daarbuiten kan de woonfunctie in bijzondere gevallen zelfs terug ingevoerd worden.”
Omgekeerde aanpak
“Tongeren is nog een stap verder gegaan. Het heeft ingezien dat de stad vooral een broeihaard moet zijn voor lokaal ondernemerschap, vakmanschap en beleving. Zo zijn we met het project ‘Grijp Je Kans’ drie concepten gaan zoeken die in de binnenstad nog niet aanwezig waren en die hierop inspelen (zie kaderstuk). We zijn daarvoor uitgekomen bij een barbier, een wol- en naaiatelier met workshops, en een groenten- en fruitzaak met een hippe horecafunctie. Die laatste zaak PUUR Oogst is een mooi voorbeeld. Uitbaatster Linda Malcorps heeft jarenlang in de zorgsector gewerkt en vorig jaar haar droom kunnen waarmaken: ze is graag bezig met gezonde voeding, kookt graag en had van in het begin een erg duidelijk beeld over een groente- en fruitzaak anno 2017. Met accent op beleving, afgeleide producten, authenticiteit…Het terrasje tijdens de zomermaanden is de voorlopige kers op de taart.
We hebben dus de omgekeerde beweging gemaakt. Er waren een aantal leegstaande panden en we zijn zelf op zoek gegaan naar de juiste en enthousiaste ondernemers om het door ons gekozen concept in te vullen. We helpen daarbij met de koppeling tussen ondernemer en eigenaar van de panden, de contacten met de groothandel, … En de eigenaars van de panden investeren zelf ook door een jaar gratis huur toe te staan met oog op een duurzame uitbating van hun leegstaande pand.”
Het is belangrijk dat je als stad vertrekt van een realistische visie en een aantal duidelijke keuzes
Aanpak loont
De aanpak van Tongeren werpt zijn vruchten af. Patrick Dewael, burgemeester: “De stad krijgt intussen bijna wekelijks signalen van eigenaars of kandidaat-ondernemers dat ze broeden op nieuwe initiatieven. Opmerkelijk daarbij is dat de meeste initiatieven vernieuwende concepten zijn die duidelijk inspelen op kwaliteit, niche en originaliteit. Daardoor maakt de binnenstad haar rol als kweekvijver voor lokaal ondernemerschap waar. De stad vervelt van een klassiek winkelcentrum met voor de hand liggende ketens naar een sfeervolle en belevingsvolle binnenstad met speciaalzaken, horeca en diensten. Tongeren toont zo dat het inspeelt op een veranderend winkellandschap en dat het voor zijn binnenstad een bijgestuurd maar kansrijk traject heeft uitgetekend.”
Guy Schiepers: “De nieuwe dynamiek in Tongeren is ontstaan door de combinatie van verschillende factoren. Denk maar aan de steun en de begeleiding die startende ondernemers krijgen bij de dienst lokale economie, begeleidingsbureaus CityD en het Opzet of via het Steunpunt Ondernemen Tongeren (SPOT). We hebben dus alle reden om tevreden te zijn, maar blijven realistisch.”
CityD is gespecialiseerd in alles wat te maken heeft met citymarketing, met detailhandelsbeleid voor overheden, private spelers, ontwikkelaars, … en met centrummanagement. Het werkt voor tal van kleine en grote Belgische steden en gemeenten. “Centrummanagement is heel belangrijk, omdat we eerst met steden en gemeenten een strategie willen uitwerken over hoe ze hun binnenstad weerbaar kunnen maken voor de toekomst”, legt zaakvoerder Jan Boots uit. “We analyseren, kijken waar de sterke punten en pijnpunten zijn en vertalen dat naar een correct ambitieniveau om dan pas een actieplan uit te rollen. Dat gaat van beleidsmaatregelen en betere samenwerking met de handelaars tot een afgelijnde promotiestrategie voor de stad. Centrummanagement is meer een uitvoeringstraject: het coördineren van allerhande kernversterkende en binnenstedelijke maatregelen.”
“Zowel de ontwikkelingen in de binnenstad als in het Julianusproject tonen aan dat het winkellandschap een grondige evolutie doormaakt: de consument verandert en daarmee ook het aanbod. Waar in het verleden gerekend werd op de komst van ketenzaken en klassieke winkelformules, ligt vandaag de uitdaging elders”, vult burgemeester Dewael aan.
Mobiliteit
Mobiliteit is voor elke binnenstad een belangrijk thema. Met de realisatie van de derde ondergrondse parking in de Vermeulenstraat moet de bereikbaarheid van het handelscentrum voor de volgende jaren gegarandeerd zijn. Het parkeergeleidingssysteem begeleidt alle bezoekers op een vlotte en snelle manier naar hun bestemming.
“Kleinere steden moeten vooral zorgen dat hun inwoners en die van omliggende gemeenten vaak en vlot in de stad geraken,” aldus Jan Boots. “De drempel op het vlak van parking moet bijvoorbeeld zo laag mogelijk zijn. Steden mogen hun gezelligheidsfactor niet overschatten, want inwoners zijn daar niet altijd in eerste instantie mee bezig. Voor hen is vindbaarheid, praktisch en snel kunnen parkeren prioritair. Daarna komt pas de gezelligheidsfactor. Tongeren heeft dat heel goed gedaan door parkeren te koppelen aan winkelbezoeken. Bij elke winkelier die aangesloten is bij Ambi.pas krijg je een ticket om 35 minuten gratis te parkeren. Met vier kaartjes kan je al meer dan 2 uur gratis parkeren. Dat is iets waar bijvoorbeeld ook Bilzen op inzet door steeds 2u gratis parkeren aan te bieden en zich daarmee te profileren. Zo’n aanpak loont.”
Ambi.pas
De bewuste Ambi.pas is een succes. Tongeren startte in 2014 - als eerste Limburgse gemeente - met een stedelijke getrouwheidskaart. Vandaag zijn er al 100 deelnemers en meer dan 23.000 gebruikers. Allemaal mensen die graag in Tongeren winkelen of hun boodschappen doen. Klanten die de pas gebruiken worden beloond: ze maken elke week kans op 500 euro shoptegoed en krijgen bij elk gebruik een parkeerticket voor de ondergrondse Q-parkings in Tongeren. Naast de Ambi.pas biedt Tongeren ook Ambi.kado’s aan waarvan er intussen 6.286 stuks werden verkocht voor een totale waarde van meer dan 100.000 euro.”
Met de campagne Grijp Je Kans kregen 3 kandidaat-ondernemers de kans om hun droom waar te maken. Barbier Barbarius, het groenten- en fruitconcept PUUR Oogst en het naai- en wolatelier Needle&Stitch zijn intussen niet meer weg te denken uit het Tongerse straatbeeld.
Maarten Crabbé Barbarius
“Ik was nog niet zelfstandig en ben tijdens mijn opleiding met een roadshow van de stad Tongeren in contact gekomen. Ik was net met mijn opleiding als barbier bezig en was onmiddellijk geïnteresseerd. De trigger was voor mij vooral de begeleiding bij de opstart. En dat is nog steeds een hulp. Ik kan met al mijn vragen bij iemand terecht, ook voor boekhouding en voor de hele administratieve rompslomp. Dat is iets waar ik verschrikkelijk tegenop zag."
Nicole Tits Needle&Stitch
“Ik heb 21 jaar in een fabriek gewerkt, maar dat was op het einde fysiek te zwaar. Als hobby was ik echter altijd bezig met kleding maken, naaien, … en daar heb ik nu mijn beroep van gemaakt. Ik doe nu wat ik echt wil. We verkopen naaimachines, stoffen, wol, … en geven workshops om te leren naaien in vijf lessen. In de winter zijn er ook workshops haken en breien. We organiseren in totaal zeven workshops per week en die zitten allemaal vol. Ik zou deze stap nooit gezet hebben zonder alle ondersteuning, zeker ook financieel.”