We konden het slechter treffen: havenschepen Marc Van Peel ontvangt ons in zijn kantoor op de negende en bovenste verdieping van het nieuwe Havenhuis van Antwerpen. Het grandioze panorama over de Schelde en het gigantische havengebied krijgen we er gratis bovenop. Het Havenhuis symboliseert het dynamische, ambitieuze en innovatieve karakter van de haven. Het is de dagelijkse werkplek voor 500 medewerkers van het Havenbedrijf en fungeert als ontmoetingsplaats voor de vele internationale contacten van de Antwerpse havengemeenschap.
Het belang van het nieuwe Havenhuis, naar een ontwerp van Zaha Hadid, kan niet genoeg naar waarde geschat worden. De haven en de stad Antwerpen waren al te lang twee gescheiden werelden. Het iconische gebouw is het verbindingsteken met het nabijgelegen Eilandje en de rest van de stad. Aan belangstelling is er geen gebrek. Volgens Marc Van Peel is het Havenhuis zelfs ‘het slachtoffer van zijn eigen succes’: iedereen wil hier komen vergaderen of een bezoek brengen …
Met zowat 150.000 jobs is de Antwerpse haven bepalend voor de welvaart van Vlaanderen. Kan u die tewerkstellingscijfers toelichten?
Van Peel: “De haven van Antwerpen is soms een te beperkend woord. We moeten immers een onderscheid maken tussen 65.000 rechtstreekse en 85.000 onrechtstreekse banen. Het gaat hierbij niet alleen om havenarbeiders, maar ook onder meer om tewerkstelling in de grootste petrochemische cluster van Europa, in logistieke magazijnen en andere bedrijven met een grote toegevoegde waarde. De haven is uiteraard van essentieel belang, want anders zouden deze activiteiten hier niet plaatsvinden.”
Overleg is het motto
Op welke manier kan het havengebied Antwerpen zich verder ontwikkelen en toch in evenwicht blijven met zijn omgeving?
Van Peel: “In het havengebied bevinden zich heel wat natuurgebieden en het is vanzelfsprekend dat er bij een havenuitbreidingsproject ook nieuwe natuurgebieden gecreëerd worden. De laatste jaren is er geen havenontwikkeling geweest zonder dat er voorafgaand een langdurig overlegproces plaatsvond met natuur- en milieuverenigingen en bewoners.”
Wat is in dat verband momenteel de stand van zaken rond het Saeftingedok op linkeroever?
Van Peel: “De Raad van State heeft in december het GRUP (Gemeentelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen) van het Saeftingedok vernietigd. Dat GRUP was gebaseerd op een groot compromis, het ‘maatschappelijk meest haalbare alternatief’ tussen alle stakeholders. Er was een akkoord op Vlaams en Europees politiek niveau dat we proactief al natuur zouden creëren. Het Europees Hof en later de Raad van State hebben ons daarvoor teruggefloten omdat de natuurcompensatie niet volgens de letter van de wet uitgevoerd werd. Wellicht zullen we na een nieuw ruimtelijk proces terugvallen op het eerder gesloten groot compromis.”
Hoe komt het dat grote infrastructurele werken in België zo moeizaam tot stand komen?
Van Peel: “Er is gelukkig een procedure ingesteld voor extra containercapaciteit in Antwerpen waarbij de weg van het nieuwe ‘complexe projecten-decreet’ van de Vlaamse regering gevolgd wordt. Concreet komt het erop neer dat iedereen zijn inbreng mag doen over de locatie waar de extra containercapaciteit zou kunnen komen. Alle voorstellen worden evenwaardig onderzocht en op het einde van de rit wordt een voorkeursalternatief gekozen. Eens een besluit genomen en met opvolging van alle procedures kan er geen beroep meer worden aangetekend. De lijdensweg rond het Deurganckdok zit nog vers in het geheugen. Stel je voor dat het Deurganckdok er nooit was gekomen, dat was een regelrechte ramp geweest voor de haven. We moeten ervoor zorgen dat er ook in de toekomst voldoende containercapaciteit blijft.”
Niet alleen containers
De Antwerpse haven kan uitstekende cijfers voorleggen. Is dit vooral te danken aan de verdere groei van de containertrafiek of zitten ook de andere havenactiviteiten in de lift?
Van Peel: ”Het aantal goederen dat in Antwerpen gelost en geladen wordt is de jongste 20 jaar verdubbeld tot meer dan 208 miljoen ton. Uit de meest recente cijfers (zie kader) blijkt dat we zowel wat betreft de containers als de vloeibare bulk sterk gestegen zijn. De stijging van de vloeibare bulk heeft te maken met de activiteiten van de petrochemische industrie, maar ook omdat grote trailers Antwerpen als een ideale hub beschouwen. Producten worden hier samengebracht, gemengd en terug verscheept. Ook het conventioneel stukgoed zit in de lift, onder meer door een grote stijging van de staaltrafiek. De economie ‘boomt’ dit jaar als nooit tevoren maar ook in 2015 en 2016 konden we telkens uitpakken met recordcijfers.”
Geen brutale maatregelen
De Europese Commissie heeft besloten om de procedure tegen de wet-Major stop te zetten. Is dit een goede zaak voor de havengemeenschap?
Van Peel: “We kunnen ons hierin zeer goed vinden omdat we terugkijken op een soepel gelopen sociaal overleg, er was niet één dag met sociale onrust. Alle partners hebben laten zien dat een moeilijk dossier tot een goed einde kan gebracht worden als er voldoende tijd in geïnvesteerd wordt. Ook de vakbonden hebben hier heel sterk hun verantwoordelijkheid genomen. In Spanje was er een gelijkaardig dispuut. Zonder sociaal overleg heeft men er over gestemd in het parlement en alles ligt er nu stil.
Op vraag van Europa zijn er een aantal wijzigingen aangebracht in de wet-Major. De grootste verandering is dat het ook mogelijk is om havenarbeiders aan te werven buiten de pool. Daarnaast zijn er een aantal versoepelingen aangebracht over wie en welk soort werk uitgevoerd mag worden. Dit alles zorgt voor meer flexibiliteit. Daarmee is de klus nog niet geklaard, want voor sommige werkgevers is arbeid in logistieke magazijnen te duur als het wordt uitgevoerd door havenarbeiders. Kris Peeters heeft beloofd dat hij via dezelfde weg van overleg ook daarvoor een oplossing zal trachten te vinden.”
In hoeverre heeft de haven van Antwerpen nood aan uitbreiding van bedrijfsterreinen zowel op rechter- als linkeroever? Kan de invulling van de voormalige Opel- en Churchill-site soelaas bieden?
Van Peel: “Er is vooral veel vraag van logistieke bedrijven naar bedrijfsterreinen. Voor de Opel- en Churchill-site was er een grote interesse vanwege investeerders uit Saoedi-Arabië, maar voorlopig vinden ze de tijd hiervoor nog niet rijp. We hebben beslist om het 90 hectare grote terrein van de Churchill Industrial Zone, een van de weinig goed gelegen industriegronden in Vlaanderen, niet te verkavelen in kleinere delen. Vanuit een nieuwe marktbevraging opteren wij liefst voor industriële spelers actief in de circulaire economie. Wij wensen de site voorlopig als een strategische reserve te behouden tot een grote nieuwe of bestaande speler met een project komt aankloppen.”
Via het spoor of pijpleidingen
Op welke manier kan het spoorvervoer in de haven verhoogd worden als transportinstrument om het fileprobleem op het Antwerpse wegennet aan te pakken?
Van Peel: “Als havenbestuur doen we heel veel inspanningen voor een nog groter aandeel van het spoorvervoer in de haven. De binnenvaart is op dat vlak een lichtend voorbeeld. Wij trachten verschillende commerciële spelers ervan te overtuigen om dezelfde treinen in te schakelen. We zien een lichte stijging, maar het is nog lang niet voldoende om meer vracht van de weg af te halen.”
Het aantal goederen dat in Antwerpen wordt gelost en geladen is de jongste 20 jaar verdubbeld.”
Wat zijn de mogelijkheden van pijpleidingen als volwaardig transportmodus? In het Best Belgian Sustainability Report 2016 worden in dat verband aanbevelingen gedaan aan het Havenbedrijf en de Belgische overheid.
Van Peel: “Het is te weinig geweten maar zowel de Antwerpse als Rotterdamse haven maken al in grote mate gebruik van pijpleidingen. Ruwe aardolie die Antwerpen nodig heeft - zowel voor de chemie als voor de industrie - komt via pijpleidingen vanuit Rotterdam. Uiteraard zijn we voorstander van nog meer pijpleidingen, want het is een zeer milieuvriendelijk vervoermiddel.”
Dataplatform NxtPort
Tot slot: kan u een concreet voorbeeld geven van innovatie bij de Antwerpse havenontwikkeling?
Van Peel: “Een belangrijk innovatief project is het dataplatform NxtPort waarmee de digitalisering van de haven verder kan doorgroeien. Door de digitale krachten te bundelen wil de volledige sector een virtuele opslagloods voor de haven creëren. Het combineren, uitwisselen en vervolledigen van bestaande data zal resulteren in praktische toepassingen waarin iedere specifieke sector en elk individueel bedrijf een toegevoegde waarde kan vinden.”
Met NxtPort bundelen we de digitale krachten en creëren we een ‘virtuele opslagloods’ voor de haven.