“Hey psst, je buikgevoel hier! Doe jij je job nog wel graag?” Toen ik deze reclameboodschap recent voor de eerste keer op de radio hoorde, dacht ik bij mijzelf dat Minister Maggie De Block, misschien in overleg met haar collega’s van het departement Werk, nu toch wel te ver ging in haar bestrijding van burn-outs en langdurige arbeidsongeschiktheid, in Nederland ook “arbeidssituatieve arbeidsongeschiktheid genoemd".
De advertentie, mooi ingesproken door acteur Stefaan Degand, ging niet uit van Minister De Block, maar van het uitzendbedrijf AGILITAS, het vroegere T-INTERIM, verbonden aan de VDAB. Verander van job en doe daarvoor beroep op onze diensten, is de boodschap. In elk geval ging het om een gedurfde vorm van nudging.
In de gedragspsychologie en de marketing is nudging een bekend begrip. Er werd al een Nobelprijs mee behaald en alle overheden wereldwijd, passen het - aanvankelijk schuchter - en nadien gretig toe. Onder nudging verstaat men eenvoudige, psychologische maatregelen bedoeld om mensen tot verstandiger of gezonder gedrag aan te zetten.
Ik dacht aan Minister De Block omdat die onlangs aankondigde voor acht aandoeningen een tabel te zullen bekendmaken met de richtlijnen, die aanbevelingen bevatten voor geneesheren met betrekking tot de voor te schrijven duur van arbeidsongeschiktheid. Volgens Minister De Block gaat het niet om een verplichting, maar zijn de aanbevelingen bedoeld als hulpmiddel. Gedekt door de overheid zullen controleartsen en adviserende geneesheren ongetwijfeld geneigd zijn hun beslissingen te steunen op deze richtlijnen.
Dit is de manier waarop in de 21ste eeuw regelgevingen worden aangepast of ingevoerd. In juridische termen heet dit soft law. Soft law, in tegenstelling tot hard law, is niet onmiddellijk bindend. De invoering ervan stuit dan ook op veel minder weerstand. Maar wees op uw hoede! Toen bijvoorbeeld de Code Lippens werd uitgevaardigd met betrekking tot de regels van corporate governance door de Belgische bedrijven in acht te nemen, werd daarbij uitgelegd dat die code helemaal niet bindend was, maar gesteund op het principe: “comply or explain”. Door de sociale druk werden en worden bedrijven ertoe gebracht zich te conformeren. Afwijkingen moeten tegenover de maatschappij en de media gerechtvaardigd worden.
En een volgend stadium, als men niet meedoet, is vooral in de Verenigde Staten bekend, de “name and shame”. Na verloop wordt door de nudging en de soft law de gewenste regelgeving klaar voor hard law. Op zich misschien niets mis mee, maar heel gevaarlijk in een extreem aan massale communicatie onderhevige maatschappij, die door gewiekste en manipulatieve gedragsbeïnvloeding kan verworden tot een voor de mensheid nefast eindproduct, zoals geïllustreerd door Aldous Huxley in zijn “The brave new world". Dit betekent natuurlijk niet dat nudging per definitie diabolisch is. Het overbekende vliegje in het pissijn bewijst het tegendeel.
Dit betekent natuurlijk niet dat nudging per definitie diabolisch is. Het overbekende vliegje in het pissijn bewijst het tegendeel …