In zijn boekje “Het nieuws: gebruiksaanwijzing” citeert de Engelse hedendaagse filosoof Alain de Botton, zelf een uitspraak van Hegel: in de moderne maatschappij heeft het nieuws de plaats van de godsdienst ingenomen als autoriteit en leidraad voor ons leven.
Frappant is dat de berichtgeving met griezelige precisie de canonieke uren volgt: het morgengebed is het ontbijtjournaal geworden, de vespers het avondnieuws. Maar ook dat volstaat niet voor de moderne mens. Tussendoor, de ene vaker dan de andere, gaat hij eens kijken op één of andere site of er geen nieuws is. Drie op de vier Belgen volgt het nieuws meerdere malen per dag. Kranten spelen daar volop op in en trachten door het online gratis ter beschikkingstellen van sensationele koppen, lezers te lokken.
Wat drijft de mens om zo nieuws-gierig te zijn? In de eerste plaats, zijn natuurlijke ongerustheid en angst dat er iets mis zou gaan. Dat verklaart meteen het gezegde “geen nieuws is goed nieuws”: als de wereld gesmeerd loopt en er zijn geen incidenten of accidenten te melden, dan is er geen interessant nieuws. Er is daarnaast nog onze sensatiedrang, die ertoe leidt dat wij graag een inkijk krijgen op het wel en wee van bekende personen en rolmodellen of nog op het afwijkend gedrag en de privacy van onze medeburgers.
Daarbij neemt de journalistiek het vaak niet zo nauw met de waarheid, de roddelpers natuurlijk op kop. Woorden verdraaien, details uitvergroten, onvolledige informatie geven, feiten uit hun context rukken: alle middelen zijn goed om lees- en kijkcijfers op te krikken. De mens wil nu eenmaal geleid, verleid en misleid worden. De grenzen van het toelaatbare worden afgetast en al te grove overtredingen worden veroordeeld door de Raad voor Journalistiek of door onze rechtbanken.
De culminatie en de terminale fase van deze journalistieke praktijk is wat men de laatste jaren is gaan noemen: het nepnieuws. Voor Trump is fake news alles wat hem niet zint. Maar dat is zijn hoogst persoonlijke definitie. Nepnieuws is echter fundamenteel valse berichtgeving, met als doel het commercieel of politiek gedrag van de consument te beïnvloeden. We kennen het verhaal van Cambridge Analytics, de beïnvloeding van de Amerikaanse presidentsverkiezingen en het Brexitreferendum.
Het fenomeen gaat echter veel verder dan dat en het is door de massale toevloed van informatie en de razendsnelle verspreiding ervan, heel moeilijk in bedwang te houden. Volgens een recente opiniepeiling zijn de Vlamingen zich hiervan bewust, hoewel 78% van hen nog geloof hechten aan hun media. Dat 22% onder ons dit niet meer doet, duidt op een malaise, die verholpen zou moeten worden, vooraleer de kwaal zich verder uitbreidt.
Diegenen die daardoor het minst bezwaard worden echter zijn zij, die dagelijks beseffen dat geen nieuws goed nieuws is.