Uitdagingen van de bouwsector

Zeven procent van alle private tewerkstelling in ons land wordt door bouwbedrijven gecreëerd. Het aantal bouwbedrijven is goed voor 17,4 procent van het totaal aantal ondernemingen in ons land. De bouwsector is dus een erg belangrijke economische sector. We zetten een aantal belangrijke uitdagingen voor de volgende jaren op een rijtje.

De digitalisering en automatisering zullen verder ­evolueren op de ingeslagen weg. Opdrachten zullen daardoor nog efficiënter, accurater en goedkoper uitgevoerd kunnen worden. Nieuwe evoluties in ICT, robottechnologie, artificiële intelligentie, Internet of Things (IoT) en Big Data spelen daarbij een centrale rol. Dat zal echter de competenties van werknemers danig beïnvloeden én meer flexibiliteit eisen. Het onderwijs speelt daar al gedeeltelijk op in met bijvoorbeeld de STEM-richting: Science, Technology, Engineering en Mathematics. Al is dat zeker niet zaligmakend. De VDAB telt vandaag dubbel zoveel vacatures in vergelijking met vorig jaar, terwijl het aantal werkzoekenden gehalveerd is. Er zijn honderden officieel gepubliceerde vacatures in de bouw. En dat is nog een onderschatting, want de helft van het aantal vacatures wordt niet gepubliceerd en op andere manieren ingevuld. Er komt dus een immense druk op die functies. Specifiek in de regio Antwerpen zullen de werken aan de Oosterweel een extra aanzuigeffect hebben op werkkrachten en voor een aantal functies de lonen verder omhoog stuwen.

Nieuwe knelpuntberoepen

Bij de knelpuntberoepen horen een hele range van beroepen in de bouwsector. Intussen ontstaat er ook een hele reeks beroepen waar de VDAB zelfs nog geen naam voor heeft. Voor een functie als ‘asbestverwijderaar’ bestaat niet eens een opleiding. Het kan geen knelpuntberoep worden, want de functie bestaat niet eens. Niemand zoekt zo’n job, terwijl er tal van vacatures voor zijn. Idem voor de functie van isoleerder, iemand die isolatietechnieken toepast. Veel bedrijven zoeken zo iemand, maar het beroep bestaat nog niet. De sector moet een stuk voordenken welke nieuwe beroepen er op ons afkomen en hoe men daarop kan anticiperen. Hoe kan men nieuwe knelpuntberoepen voorkomen? Dan gaat het nog maar enkel over de vrij klassieke beroepen waar geen zware diploma’s voor nodig zijn en waar werkzoekenden met een beetje motivatie de job kunnen aanleren. Voor meer technische beroepen is de situatie nog veel acuter. Profielen zoals werkvoorbereider, calculator, werfleider, … zijn vandaag echt al witte raven.

Een visie op het ruimtebeslag in Vlaanderen is onmogelijk zonder een visie op mobiliteit.

De jongeren moeten in elk geval terug warm gemaakt worden voor technische beroepen. Veel jongeren verkiezen een opleiding aan de hogeschool of ­universiteit, maar er zijn nog steeds mensen nodig die met hun handen willen werken en daar bovendien de gave voor hebben."

Technologische mindswitch

Robotisering, IoT en big data helpen nu al om efficiënter en sneller te werken. Maar hoe springt de huidige generatie daarmee om en hoe kan men die technologieën omzetten naar processen en ze effectief in de markt zetten? Daarvoor is een mentaliteitswijziging nodig. Vroeger werd een plan uitgetekend en geprint op papier. Nu is er BIM: een digitaal model dat alle fysieke en functionele kenmerken van een gebouw bevat en waarin alle partijen samenwerken. Het wordt al door de grote bouwbedrijven gebruikt, maar gaat binnen enkele jaren standaard zijn, wanneer bijvoorbeeld de Vlaamse overheid dat als norm gaat stellen. De sector moet dus in die richting durven verder denken. Hoe kan men bijvoorbeeld drone-technologie voor opmetingen combineren met zo’n BIM-model?
Architecten, studiebureaus en aannemers werken vandaag vaak samen in een bouwteam via BIM. Steeds vaker wijzen ze daarin al effectief toe welke producten ze in de bouwfase gebruiken. Die producten krijgen een codering mee. Producenten en toeleveranciers die nog niet in dergelijke modellen werken, vallen daardoor voor een stuk uit de boot. Ze moeten dus ook de shift maken en hun catalogus herdefiniëren en omzetten naar BIM. Anders worden ze niet meer meegenomen in de voorschrijffase en komen ze al zeker niet meer aan bod in de uitvoeringsfase. Toeleveranciers en onderaannemers die zelf nog niet in BIM werken, zullen met viewers moeten leren kijken in het BIM-model om bijvoorbeeld te weten wat men precies met een bepaalde tekening bedoelt. Tegelijk moet men op nationaal vlak tot gemeenschappelijk protocollen komen zodat iedereen binnen het model met elkaar kan communiceren. Hiervoor worden binnen de Belgische bouwsector op nationaal niveau initiatieven genomen.

Bouw groeit sneller dan economie

De algemene economische vooruitzichten wijzen erop dat de economische groei in België naar verwachting nog steeds zwak zal zijn, maar toch werkgelegenheid en investeringen zal genereren. De Belgische bouwsector kan tegen 2020 een vrij krachtige groei van ongeveer 3% per jaar verwachten. Dat is waarschijnlijk hoger dan de algemene economische groei. De voorspellingen verwachten dat de bouw vooral in enkele deelsectoren vooruitgang zal boeken. Grote startende werven zoals Oosterweel en de sluis in Terneuzen zullen de terugval bij de gemeentelijke werken ruimschoots compenseren. De hoogste groei wordt dan ook verwacht bij de burgerlijke bouwkunde (wegen- en bruggenbouw, …). Omgekeerd is het de residentiële sector die waarschijnlijk de minste vooruitgang zal boeken. De groei zal wellicht ook ongelijk verdeeld zijn over de volgende de drie jaar.

Vandaag ziet men in de cijfers vooral het zogenaamde ‘EPB-effect 2018’. Het gaat om een tijdelijke stijging van de Vlaamse vraag naar bouwopdrachten door de aanscherping van de energie­normen. Ook de ongeveer 400 miljoen investeringen in openbare gebouwen waartoe in de zomer van 2017 werd beslist, ondersteunt de activiteiten. De achteruitgang bij gemeentelijke werken en nieuwbouwwoningen zorgen in 2019 allicht voor een groeivertraging.

Onduidelijkheid over BRV

Er zijn al ettelijke ­boeken geschreven over het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) en iedereen heeft de mond vol van de betonstop. Onduidelijkheid over de toepassing creëert heel wat onrust, bedrijven plannen immers op lange termijn. De EU heeft België tot 2050 gegeven om bepaalde klimaatdoelstellingen te halen. In Vlaanderen wil men al klaar zijn tegen 2040. Er is in elk geval een grondige studie nodig over de impact van het BRV op de sector en het totale vraagstuk van ruimtebeslag in Vlaanderen. Verschillende partijen wijzen erop dat je geen juiste visie over BRV kan vormen als je niet eerst spreekt over een mobiliteitsplan. Die visie vanuit de Vlaamse overheid ontbreekt vandaag nog.

Rol van bouwmeester

Intussen lijkt men vanuit de Vlaamse overheid al een nieuw soort beleid te introduceren met de bouwmeesterscan. Een scan hoe je volgens de bouwmeester in je gemeente moet omspringen met ruimte in de toekomst. Inmiddels is die al door tientallen gemeentes aangevraagd, maar enige juridische basis ontbreekt. De bouwmeester heeft een adviserende functie, maar zijn advies wordt ­intussen wel door ambtenaren aangenomen alsof het wet is. Dat zorgt voor dualiteit en onduidelijkheid.

Het omgevingsbeleid en de bouwmeesterscan vallen onder de bevoegdheid van verschillende ministers. Ook dat zorgt voor verwarring. Bij de aanstelling van stedelijke bouwmeesters ontstaat een gelijkaardige verwarring. Naast de geijkte planningsprocedures en vergunningscriteria die in het kader van het omgevingsbeleid gelden, komen er dan nog eens de tussenkomsten en kwaliteitskaders van de bouwmeesters. Dat dreigt de goedkeuring van projecten alleen maar ondoorzichtiger en complexer te maken en de behandeling van project­aanvragen nogmaals te verlengen.