Generatieovergangen in ondernemende families lopen vaak niet zoals gewenst. De verhalen van miscommunicatie, conflicten en bijhorende emotionele rollercoasters zijn legio. Het kan echter ook geheel anders en De Ceuster is daar een sprekend voorbeeld van. Professor Frank Lambrechts (UHasselt, Research Center for Entrepreneurship and Family Firms) en Koen Hendrix (VKW Familiebedrijven) gaan in op de voedingsstoffen die harmonische generatieovergangen mogelijk maken.
Sterke, kwaliteitsvolle familiale relaties binnen en over generaties heen zijn er niet gewoon als vanzelfsprekend. Deze relaties zijn voortdurend in opbouw en het resultaat van relatiewerk. Met andere woorden: relaties moeten gebouwd en onderhouden worden. Dat vraagt een continu bewustzijn van de kracht van relaties en een grote aandacht voor het opzoeken en versterken van verbindingen tussen familieleden. Een hefboom hiervoor is informele en formele familiale governance.
Een belangrijk doel van veel bedrijfsfamilies is het in standhouden van geëngageerde en samenhangende familiale eigenaarsposities over generaties heen. Dat doel kan bereikt worden door familiale governance. Dit omvat mechanismen voor het in goede banen leiden van de bedrijfsfamilie op lange termijn, met als voornaamste doel het verbeteren en vrijwaren van een goed functionerende bedrijfsfamilie en gezonde linken tussen de bedrijfsfamilie en de onderneming(en) die zij bezit. Familievergaderingen, raden, en constituties zijn formele mechanismen waarbij de familie samenkomt om tot meer samenhang en gedeelde visies te komen, vaak rond strategische issues, met als doel om als één stem te communiceren. Het belang van een familieraad wordt in het verhaal van De Ceuster zeer duidelijk: het was daar dat de familie gericht in gesprek ging over de toekomst van De Ceuster en de beslissing werd genomen om ‘vaders trots niet verloren te laten gaan’ (Els De Ceuster).
Uiterst belangrijk is de informele familiale governance.
Echter, minstens even belangrijk, zo niet belangrijker, is de informele familiale governance. Die zit voornamelijk vervat in de manier waarop familieleden dagelijks met elkaar omgaan, hun verwachtingen ten opzichte van elkaar managen, en zo hun sociale realiteit-met-elkaar maken tot wat die is. Els De Ceuster: “Onze papa heeft zich altijd heel bewust bezig gehouden met hoe we dat familiaal zouden regelen. Er was een heel open communicatie. Dat lijkt misschien normaal, maar is het blijkbaar niet als ik veel andere familieverhalen hoor. Toen ik pakweg 16 jaar was, voerde hij al gesprekken. Geen zware gesprekken hoor, maar hij polste hoe we de dingen zagen.” Deze quote drukt kernachtig uit hoe belangrijk informele familiale governance is om de vinger aan de pols te houden, de volgende generatie te betrekken, en familiale verbindingen te versterken gericht op het hier-en-nu en de toekomst van de bedrijfsfamilie.
Openheid: cocreatie met personeel, klanten en leveranciers
Generatieovergangen zijn harmonischer als er echt werk gemaakt wordt van gedeeld psychologisch eigenaarschap: het gedeeld gevoel dat een oplossing, idee, project, innovatie … ‘van ons’ is.
Er zijn drie routes naar dat gedeeld gevoel: samen mee bepalen, samen intieme kennis opdoen en ontwikkelen, en samen creëren of cocreëren. In het verhaal van De Ceuster zijn deze drie routes sterk aanwezig, niet enkel binnen de familie maar ook naar het personeel, de klanten en de leveranciers toe. Els De Ceuster: “… de ongelofelijk goede mensen die voor ons werken. Ze trekken in een positieve sfeer mee aan de kar en daar zijn we ongelofelijk trots op. Ze voelen dat we terug één team zijn en denken mee naar oplossingen.” Marie Brosens: “We denken echt samen met onze klanten na hoe we oplossingen kunnen vinden. Net zoals vroeger.” Herman De Ceuster: “Iedereen denkt mee en dat maakt ons bedrijf zo leuk. Voor onze mannen is het ook belangrijk dat ze het gevoel hebben dat de oplossing mee van hen komt. Mensen die meedenken, dat is altijd onze sterkte geweest.” Cocreatie wordt vaak te oppervlakkig gezien als ‘gewoon samen dingen doen’. Het is echter veel meer dan dat. Cocreatie gaat in essentie over openstaan voor en luisteren naar elkaars ideeën, en elkaars sterkten appreciëren om zo tot een gezamenlijk resultaat te komen.
Gedragen waarden en authenticiteit
Waarden zijn het bindmiddel tussen mensen, tussen familieleden onderling, tussen familie en niet-familie. Waarden vormen vaak de lijm of het anker over generaties heen. Ze zijn de kern van familie – en bedrijfscultuur. Echter, waarden werken pas als ze voldoende breed gedragen zijn in denken (mindset) en doen (gedrag). Met andere woorden, waarden werken pas als ze authentiek beleefd en geleefd worden. Els De Ceuster: “Onze waarden van passie, voetjes op de grond en graag iets doen vind ik heel belangrijk. Ik zeg nu ook tegen mijn dochters: je moet het graag doen. Echtheid is de basis van ons bedrijf. Dat voelen de mensen die voor jou werken, dat voelen de klanten en leveranciers.” Wanneer mensen voelen dat ze authentiek bejegend worden, voelen ze zich in hun eigenheid gewaardeerd, en zullen ze vaak de neiging hebben om positief te reageren.
Ervaringsleren
en nextgen leertraject
Ondernemende families die geleerd hebben te leren, slagen er veel beter in om generatieovergangen succesvol te laten verlopen. “Expertise kan je inkopen – leren niet” is de ondertitel van een boek over lerende familiebedrijven dat enkele jaren geleden binnen een samenwerking tussen UHasselt-VKW Limburg geschreven is (auteurs: proffen Frank Lambrechts & Wim Voordeckers). Die ondertitel zegt veel. Leren is iets wat je samen moet ontwikkelen, elke dag opnieuw, levenslang. Fouten mogen maken en erop terugkijken om het de volgende keer beter te doen, toegeven het niet alleen te kunnen (ook als ondernemer), werk dat nog niet af is durven te presenteren om feedback te kunnen krijgen in een vroeg stadium, durven “leren in de praktijk en in het moment … samen” (Elisabeth Brosens) is essentieel om voldoende psychologische veiligheid te voelen om transities met vertrouwen (in elkaar) te kunnen maken. Leertrajecten waarin de volgende generatie kan leren van andere nextgens, gestimuleerd door inzichten van externe experten, kan hier alleen maar toe bijdragen. Leren is een schat die zijn eigenaar overal volgt.