Dinsdagochtend. Op mijn gsm volg ik het ochtendnieuws. En terwijl ik van onder de douche stap, vraagt Griet me indringend wat nu eigenlijk de essentie van dat alles is. Het kost even tijd om me te realiseren dat haar vraag betrekking heeft op het terrorismeproces in Brussel. Een proces waarvan de buitenstaander wel vaker de indruk heeft dat er meer wordt gegeven om de rechten van de beschuldigden, dan die van de slachtoffers. Er kan inderdaad niet om heen dat dat minstens bij aanvang van het proces het geval was.
Mijn antwoord op haar vraag luidde dat zulk proces ‘de stresstest van de rechtstaat’ is. Een rechtstaat is een staat waarin vrijheid, rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor de burger heel belangrijk zijn. Zijnde een staat waar de burgers tegen medeburgers maar ook tegen de overheid zelf beschermd worden. Die rechtstaat houdt in dat er een aantal basisrechten zijn, die altijd én in alle omstandigheden moeten worden gerespecteerd. Het recht van verdediging en het vermoeden van onschuld behoren daartoe. Toelaten dat rechten minder nauw genomen worden in een nochtans bijzonder duidelijke context als het terrorismeproces, is een hellend vlak. Zelfs eentje met bruine zeep ingesopt. Want als we voor deze verdachten de juridische teugels vieren, dan mogen we er niet van schrikken dat wij – brave rechtschapen burgers – morgen over dezelfde kam geschoren worden als de terroristen. Althans wat onze rechten betreft. En nog dat dan overmorgen de politiestaat kortbij is.
“Echt?”, was Griet haar antwoord. Verwonderd keek ik haar aan. Daarop kreeg ik prompt tegengeworpen waarom ik dan naar Luxemburg trek om in een BTW-aangelegenheid af te dwingen dat een advocaat aanwezig mag zijn bij een ondervraging waarbij de belastingplichtige bedreigd wordt met een boete van 200%. Is dat dan niet elementair? Is dat dan geen principe van de rechtstaat, geen recht van verdediging? Uiteraard wel. Dat wordt bewezen door de praktijk in Nederland. Maar zo’n BTW-proces is geen juridische blingbling. Zulk proces wordt niet gevoerd op een wereldtoneel, in de spotlight van de internationale pers.
Na beraad blijf ik er bij dat de grote rechtsprincipes ook in het terrorismeproces moeten worden toegepast. Maar we kunnen tegelijkertijd niet aan “het manco” voorbij dat die grote principes in kleine zaken vaak ver te zoeken zijn. Het brengt me meteen tot een nieuw inzicht. De “echte” rechtstaat is de grote principes ook toepassen in kleine zaken. Da’s dus de echte stresstest. Als dat niet het geval is, dan zijn de essentiële rechten in een internationaal proces niet meer dan een juridische fetisj. Het zou wel eens kunnen dat dat de naakte waarheid is. Al begrijpt u wel dat ik, tegen de tijd dat ik tot inzicht ben gekomen, al lang aangekleed was.