Het is ondertussen alom bekend dat familiebedrijven de drijvende kracht in de wereldwijde economie vormen. Ook in Vlaanderen zijn de familiale kmo's essentieel voor economische welvaart, tewerkstelling en maatschappij. Vaak wordt de vraag gesteld wat familiebedrijven nu zo anders maakt dan niet-familiale ondernemingen. “Twee belangrijke onderscheidende factoren vormen een belangrijk deel van het antwoord hierop, namelijk hun bedrijfscultuur en het familiale DNA dat van generatie tot generatie wordt overgedragen.” Dat stellen Pieter Vandekerkhof (Uhasselt) en Akif Cicek (VKW Familiebedrijven).
Beide factoren vormen een synergie waarmee familiebedrijven een competitief voordeel kunnen behalen én hun langetermijndoelstellingen kunnen bestendigen. Dit komt echter niet vanzelf en familiebedrijven dienen effectief hun cultuur alsook de overdracht van het familiale DNA te managen.
Het belang van bedrijfscultuur
Een bedrijfscultuur is een belangrijk immaterieel actief voor elk bedrijf. Het is het kompas dat richting geeft aan de koers van het bedrijf. Zeg maar de brandstof voor een goed functionerende organisatie. Onderzoek toonde reeds aan dat cultuur een impact heeft op tal van facetten zoals bedrijfsprestaties, interne functionering, strategische veranderingen,…. Doordat cultuur echter zo ontastbaar is, blijft het voor ondernemers vaak moilijk om in kaart te brengen. Als men spreekt over bedrijfscultuur, wordt er vaak verwezen naar fundamentele bouwstenen ervan, namelijk waarden, normen en opvattingen. En het zijn net deze bouwstenen die de cultuur van een familiebedrijf anders maakt. Het is net daarom dat familiebedrijven hun cultuur als troef kunnen gebruiken. Zo lees je ook dat Office-IT een enorme uitdaging ziet in het aantrekken en behouden van goede medewerkers, maar dat ze onder andere hun cultuur wel als wapen hiervoor kunnen en willen gebruiken.
De cultuur in familiebedrijven is vaak gekenmerkt door een meer informele sfeer, kortere beslissingslijnen, samenwerkingen op lange termijn,… Men stelt dat het sociale fundament binnen de familie de wortels voor de bedrijfscultuur vormen. Deze wortels kunnen over verschillende generaties heen enkel maar steviger worden. Hierdoor zal de cultuur in familiebedrijven die reeds een of meerdere generatiewissels overleefd hebben, enkel nog krachtiger zijn. Ook dit zie je terugkomen binnen Office-IT.
Familiale governance
Onderzoek toont aan dat zulke cultuur een enorm competitief voordeel kan opleveren voor familiebedrijven. Tegelijkertijd is het ook een uitdaging om deze cultuur te blijven bewerkstelligen. Het is belangrijk om de waarden en normen in stand te houden, over de generaties heen. Om dit te realiseren wordt daarom in familiebedrijven vaak de nadruk gelegd op familiale governance.
Misschien wel het meest bekende en gebruikte familiale governance mechanisme is het familiecharter, waarin onder andere de gedeelde waarden en normen worden benadrukt. Het familiecharter fungeert op deze manier als een leidraad die dient als referentiepunt voor familieleden, waardoor een consistente bedrijfscultuur wordt gehandhaafd. Daarnaast fungeren familieforums, waar vaak familieleden uit verschillende generaties worden samengebracht, als een platform voor dialoog en consensusvorming om strategische beslissingen te nemen die in lijn zijn met de waarden van de familie.
Het behoud van een gezonde bedrijfscultuur en het omgaan met familiaal DNA is essentieel voor de continuïteit van familiebedrijven.
Deze familiale governance mechanismen dienen niet alleen om de cultuur te behouden, maar ook om deze te versterken en aan te passen aan veranderende omstandigheden. Onderzoek toont aan dat familiale waarden en normen niet alleen worden overgedragen, maar ook mede worden gevormd door de volgende generatie door het gebruik van familiale governance mechanismen. Deze mechanismen creëren een raamwerk waarbinnen de familie haar gezamenlijke identiteit en cultuur binnen het bedrijf kan cultiveren. Het is echter van cruciaal belang dat deze mechanismen gebaseerd zijn op het authentieke familiale DNA dat het bedrijf kenmerkt.
Familiale DNA
Wat zorgt er voor heterogeniteit binnen de groep familiebedrijven? Dan moeten we kijken naar het onderliggende DNA van de betrokken familie(s). Net zoals ons eigen DNA uniek is, is dat bij elke familie achter een familiebedrijf ook zo. In functie van continuïteit en succesvolle overdracht, is het essentieel dat het DNA bij generatiewissels overgedragen wordt. De impliciete kennis, de manier van werken, de familiale troeven, allemaal zaken die de volgende generaties aangeleerd moet krijgen. Ook hier kan familiale governance als ondersteunend mechanisme van pas komen.
Vanwege dit unieke DNA is echter ook de noodzaak en het gebruik van familiale governance vaak uniek. Het is dus juist het specifieke familiale DNA dat bepaalt of sommige mechanismen al dan niet worden toegepast. Zo bestaan er bijvoorbeeld naast formele familiale governance mechanismen zoals het forum en charter, ook informele mechanismen. Recent onderzoek toont aan dat familiebedrijven informele familiale governance mechanismen gebruiken om het familiale DNA aan te leren, te behouden en te ontwikkelen. Het gedrag en de denkpatronen van familieleden worden immers sterk beïnvloed door deze informele, op waarden gebaseerde normen. Zo bieden familiale sociale bijeenkomsten, zoals een familiebarbecue of een familieweekend, de gelegenheid om niet alleen zakelijke kennis aan de volgende generatie over te dragen, maar hen tegelijkertijd al vroeg kennis te laten maken met de bedrijfscultuur en het familiale DNA.
Familiaal DNA wordt in onderzoek vaak gecapteerd door concepten zoals ‘het familie-zijn’ of niet-financiële streefdoelen. Welk label er ook wordt opgeplakt, het DNA zal altijd gerelateerd zijn aan een vijftal dimensies. Namelijk familiale invloed en controle, onderlinge sociale connecties, overdracht van generatie naar generatie, identificatie met het bedrijf en emotionele betrokkenheid. Dat zijn cruciale bouwstenen voor elke familie en het bijhorende DNA. Maar elke familie kan wel andere accenten leggen binnen deze dimensies. Dat zorgt ervoor dat de groep familiebedrijven onderling ook erg heterogeen maar net zo interessant is.
Kortom: Het behoud van een gezonde bedrijfscultuur en het omgaan met familiaal DNA is geen sinecure, maar essentieel voor de continuïteit van familiebedrijven. Familiale governance mechanismen kunnen hierbij helpen, met als voorwaarde dat ze afgestemd zijn op de specifieke cultuur en het familiale DNA. Deze geven deze bedrijven een uniek karakter en een sterke basis voor succes. Het is aan de generaties die volgen om deze erfenis te koesteren, te evolueren en te laten gedijen, zodat familiebedrijven blijven bijdragen aan onze economie en samenleving.