Duurzaamheid gaat veel verder dan ecologische bouwmaterialen gebruiken en investeren in hernieuwbare energie. “De milieu-impact van een gebouw krijgt steeds meer aandacht”, zegt professor Griet Verbeeck van de faculteit Architectuur en kunst van de UHasselt. “De schaarste van bepaalde grondstoffen zal ons zelfs verplichten om circulair te bouwen.”
“Bijna-energieneutrale woningen of kortweg BEN-woningen zijn eigenlijk pas wettelijk verplicht vanaf 2021. Toch merken we dat sinds 2016 al meer dan 50% van de nieuwbouwwoningen zo goed als energieneutraal is. Bij de kantoren zit dat percentage vandaag tussen 20% en 25%. We beseffen dus maar al te goed dat duurzaamheid een must is”, zegt hoogleraar Griet Verbeeck. “Logisch, energievriendelijk bouwen is een investering die loont. Zowel tijdens het gebruik van het pand als achteraf wanneer je het gebouw wilt verkopen. Toch is er nog flink wat werk aan de winkel als je kijkt naar de milieu-impact op een gebouw.”
Milieu-impact berekenen
OVAM heeft begin dit jaar Totem gelanceerd, een wetenschappelijke tool om de milieuprestaties van gebouwen te beoordelen. “Met die tool bereken je welke impact een gebouw op het milieu heeft. Het resultaat wordt uitgedrukt in euro per vierkante meter, een soort milieukost dus. Het is te verwachten dat het zogenoemde M-peil na verloop van tijd verplicht wordt. In Nederland zijn ze al zo ver”, zegt Griet Verbeeck. “De milieu-impact is afhankelijk van de gebruikte grondstoffen. Om er een cijfer op te plakken, gebeurt er een complexe levenscyclusanalyse van ontginning tot recyclage. De milieu-impact tijdens de ontwikkeling, het gebruik in het gebouw en de recyclage wordt dan opgeteld. Vandaag is de kennis over de milieu-impact van bouwmaterialen nog te beperkt bij vele bij vele bouwactoren. We denken nog te vaak dat het duurzaam is als het een natuurlijk of lokaal materiaal is. Dat heeft uiteraard een impact, maar er komt véél meer bij kijken. Neem nu hout als bouwmateriaal. Dat is natuurlijk, maar de ene houtsoort is uiteraard véél duurzamer dan de andere.”
UHasselt wil architecten ondersteunen met een tool die al in de ontwerpfase een idee geeft over de milieu-impact. “Zo kunnen architecten al tijdens het ontwerpen bijsturen. Nu gebeurt het nog te vaak dat er na de EPB-berekening aanpassingen aan het ontwerp van een gebouw moeten gebeuren. Dat willen we vermijden bij de bepaling van de milieu-impact. We zitten momenteel nog in de prototypingfase, maar werken samen met OVAM om kennis goed te laten doorstromen.”
Bouwmaterialen leasen
Net zoals fossiele brandstoffen zijn ook grondstoffen voor bouwmaterialen niet onbeperkt. “We zitten wel degelijk met een schaarste”, legt Griet Verbeeck uit. “Neem nu zand. Het lijkt alsof we daar een onuitputtelijke bron van hebben, maar dat is niet zo. Er is nog veel woestijnzand, maar dat is niet geschikt om bouwmaterialen te vervaardigen. We moeten nu nadenken over alternatieven. Volgens mij gaan we in de toekomst veel meer bouwmaterialen leasen in plaats van kopen. Kwestie van ze na gebruik opnieuw in het systeem te brengen. We breken te veel af. Bakstenen bijvoorbeeld kun je blijven gebruiken, het enige nadeel is de mortel die eraan kleeft. Het vergt te veel werk om de mortel te verwijderen, dus kopen we liever nieuwe stenen aan. Wienerberger en andere steenfabrikanten denken niet voor niets na over alternatieve manieren om bakstenen aan elkaar te bevestigen. Hier in UHasselt zijn we samen met studenten volop bezig met een onderzoek over circulair bouwen. Let op, we zijn er nog lang niet. Circulair bouwen is vandaag nog een zoektocht voor heel wat partijen.”
Anders denken
Het is volgens Griet Verbeeck hoog tijd om anders te leren denken. “De Nederlandse architect Thomas Rau is een goed voorbeeld. Hij heeft voor Schiphol een overeenkomst met Philips gesloten voor een bepaalde ‘hoeveelheid licht’. Hij wilde geen lampen, maar licht. Philips staat in Schiphol in voor de armaturen, de lampen, de energiefactuur en het onderhoud. In de toekomst gaan we wellicht veel vaker op die manier redeneren. En niet enkel in de bouwsector.”
Verantwoordelijkheid dragen
Zal bouwen dan nóg duurder worden? “De schaarste aan grondstoffen zal ongetwijfeld een impact hebben op de kostprijs van een woning of kantoorgebouw. Vandaag wordt de milieukost immers niet meegeteld. Eigenlijk gaan we allemaal een beetje meer onze verantwoordelijkheid moeten nemen”, gaat Griet Verbeeck verder. “Anderzijds gaan we zo ecologisch kunnen bouwen dat energie nagenoeg overbodig wordt. Het is vooral belangrijk om kwetsbaarheden te vermijden. Kijk naar het waterbeheer van afgelopen zomer. We vinden België een nat land, maar we laten heel veel regenwater weglopen, waardoor we onze watervoorraden niet genoeg aanvullen. In Spanje en Griekenland – waar het véél minder regent – is er meer water beschikbaar dan bij ons.”
Minder downcyclen
“We recycleren in België ontzettend goed, maar eigenlijk is het eerder downcyclen dan recyclen. Als we stenen vermalen tot puin, is dat wel recyclage, maar de grondstof verliest te veel waarde. Er moeten creatievere oplossingen bestaan. Kijk naar Rotor Deconstruction in Brussel: dat is een bedrijf dat kantoorinterieurs van de sloop redt. Ze halen de mooiste materialen uit afgedankte gebouwen om ze elders te hergebruiken. Dat is gewoon een mentaliteitswijziging.”