Corona was de voorbije twee jaar hét thema dat ons leven beheerste, maar intussen woedt met de klimaatverandering een andere, nog essentiëlere strijd gewoon verder. Het is een item dat Hilde Laga (voorzitter GIMV) en Francesca Vanthielen (mede-oprichtster Klimaatzaak) elke dag beroert. Op hun manier proberen ze bedrijven en de politiek ertoe aan te zetten nog meer actie te ondernemen. “De jonge generaties zijn hier intens mee bezig, maar gelukkig zien we ook senior managers hun duit in het zakje doen.”
STERCK. Hoelang houdt de klimaatproblematiek jullie al bezig?
Francesca Vanthielen: “Bij mij is het beginnen broeden toen ik bezig was met mijn ManaMa-opleiding (‘master na master’) internationale politiek, zowat 14 jaar geleden. Ik volgde er vooral de vakken van Hans Bruyninckx (hoogleraar internationale relaties en internationaal milieubeleid, sinds 2013 directeur van het Europees Milieuagentschap) met buitengewone aandacht. Het inspireerde me om anderhalf jaar te wijden aan een thesis over het politiek statuut van de Noord- en de Zuidpool. Vervolgens ben ik lezingen beginnen geven over de klimaatverandering, waar de klemtoon op dat moment nog vooral lag op de opwarming. Uiteindelijk kwam ik in contact met de mensen die, samen met mij, Klimaatzaak hebben opgericht. We waren geïnspireerd door de Nederlandse advocaat Roger Cox die samen met Urgenda een rechtszaak tegen de overheid had aangespannen en zagen in dat zo’n rechtszaak een grote impact kon hebben. Urganda won de rechtszaak in Nederland, net als wij zes jaar later. ”
Bedrijven missen nog altijd een duidelijk en coherent kader van onze overheid. Net daarom zijn we in 2014 met Klimaatzaak gestart.
Hilde Laga: “Ik kom niet uit een branche waar het klimaat initieel een belangrijk gespreksthema was. De betrokkenheid is vooral gegroeid toen ik voorzitter van GIMV werd (Europese investeringsmaatschappij, genoteerd op Euronext Brussel, red.). Als ‘private equity’ vinden we het essentieel om een voortrekkersrol te spelen. Om aanspraak op GIMV-steun te maken, moeten ondernemingen inspanningen leveren om aan de ESG-criteria (voorwaarden inzake milieu-, sociaal en bestuursbeleid) te voldoen. Aandacht voor het klimaat is er daar één van, maar ook initiatieven die de diversiteit bevorderen spelen mee. De tijd is gelukkig voorbij dat ik, als pas gestarte advocate, de enige vrouw in het gezelschap was tijdens meetings. Helaas betekent dat niet dat elke jonge vrouw evenveel kansen krijgt als een man om een carrière uit te bouwen.”
Vanthielen: “Feminisme ligt me ook nauw aan het hart, ik heb nooit begrepen waarom sommige mensen dat een ‘vies’ woord vonden. Mijn vader was en is een nieuwe man ‘avant la lettre’, daardoor is feminisme me met de paplepel ingegeven. Daar zal ik mijn ouders altijd dankbaar voor zijn.”
Laga: “Gelukkig stel ik vast dat, vooral in familiebedrijven, vrouwen sneller op een positie met beslissingsbevoegdheid belanden, al is het ook daar niet altijd evident. In multinationals moeten ze vaak over meer horden springen om een leidinggevende functie te verdienen.”
Francesca Vanthielen
Bij het brede publiek is Francesca Vanthielen bekend als een televisie- en radiopersoonlijkheid. De in Antwerpen wonende Limburgse stond in 2010 mee aan de wieg van de G1000, de organisatie die 1000 willekeurig gekozen burgers liet discussiëren over voor hen relevante thema’s. Vier jaar later richtte ze samen met tien anderen vzw Klimaatzaak op, die de Belgische overheid in gebreke stelde voor het klimaatbeleid. Het initiatief draait op donaties, zowat één derde van de uitgaven werd gespendeerd aan de rechtszaak en de voorbereiding daarvan. Ze hield ook regelmatig lezingen over het klimaat en is als journaliste en nieuwsanker bij Kanaal Z goed vertrouwd met het Belgische bedrijfslandschap.
Groene steden
STERCK. ‘Sustainable cities’ is één van de vier investeringsdomeinen van GIMV. Welke impact kan dat hebben op de klimaatverandering?
Laga: “Via dat domein ondersteunen we ondernemingen die actief zijn in sectoren zoals energie en milieu, bouw en materialen. In functie van hun groei, zijn zij bezig met verstedelijking en de klimaatverandering. Het behoort tot hun missie om bij te dragen tot groene en leefbare steden, die de levenskwaliteit van de inwoners bevorderen.”
STERCK. U zit in de raad van bestuur van multinationals zoals Barco, Agfa-Gevaert en Greenyard, stuk voor stuk ook beursgenoteerde bedrijven. Hoe prominent staat duurzaam produceren daar op de agenda?
Laga: “Eigenlijk is dat vanzelfsprekend, zeker voor Greenyard. In de groente- en fruitproductie is de nutriscore cruciaal, maar op termijn zal de klimaatscore ook aan belang winnen. Bij Greenyard is het zelfs een ‘license to operate’. Duurzaamheid is in steeds meer beursgenoteerde bedrijven één van de KPI’s (kritische prestatie-indicatoren, red.) die bepalend zijn voor de vergoeding van het topmanagement. De verloning van een CEO wordt dus mee bepaald door hoe hij erin geslaagd is om bijvoorbeeld de CO2-voetafdruk te reduceren. Dat is ook logisch als je institutionele aandeelhouders hebt die de ESG-criteria hoog in het vaandel dragen.”
Mensen die als pioniers een ontluikend probleem aan de kaak stellen, worden vaak te weinig au sérieux genomen.
Vanthielen: “Ook veel niet-beursgenoteerde bedrijven doen hun best. Heel wat items in Z Nieuws (het journaal van Kanaal Z, red.) zijn gewijd aan investeringen die ondernemingen doen vanuit duurzaamheidsoverwegingen. Veel starters en scale-ups komen met vernieuwende, milieuvriendelijke businessmodellen. Dat is heerlijk om zien en is mede te danken aan de koers die de Europese Commissie met overtuiging heeft uitgetekend. Uitvoerend vicevoorzitter Frans Timmermans speelt daar een fantastische rol in.”
“Als ik als presentatrice of moderator aan het werk ben op b2b-events, merk ik keer op keer hoeveel daar over vernieuwing en het verlagen van de ecologische voetafdruk wordt gesproken. Alleen missen bedrijven nog altijd een duidelijk en coherent kader van onze overheid. Net daarom zijn we in 2014 met Klimaatzaak gestart.”
Remmende factor
STERCK. Jullie hebben lang geduld moeten oefenen: pas in 2021 is het tot een uitspraak gekomen. Hoe heb je dat beleefd?
Vanthielen: “In een heel concurrentiële markt zou de overheid een kader moeten scheppen waarin inspanningen voor de klimaatverandering bedrijven helpen in hun expansie. Helaas is het in ons land net een remmende factor. Terwijl wij, met ons burgerinitiatief, alleen maar de vinger op de wonde wilden leggen en de overheid om een concreet actieplan vroegen, hoorden we alleen maar non-argumenten, zoals ‘met dergelijke maatregelen gaan we onze industrie pijn doen’, of ‘het is niet realistisch’. Dat is hemeltergend, want eigenlijk zou je met een adequate, nationale klimaataanpak net gigantische opportuniteiten kunnen creëren. De gevolgen van de klimaatverandering zijn hier altijd geminimaliseerd geweest. Je vraagt je af of onze ministers wel dezelfde verontrustende rapporten hebben gelezen, zoals wij hebben gedaan.”
“Vooral voormalig Vlaams minister van Leefmilieu Joke Schauvliege draagt een grote verantwoordelijkheid in de vertraging van onze rechtszaak. Driemaal een gerechtelijke procedure aanspannen tegen een burgerinitiatief zoals het onze, tot het Hof van Cassatie toe, dat heeft veel weg van gerechtelijke obstructie. Wij vroegen enkel dat een objectieve instantie zoals een college van rechters zou oordelen over de klimaatinspanningen die de overheid levert.”
Laga: “We hebben in de geschiedenis vaker gezien dat mensen die zich ontpopten tot pioniers om een ontluikend probleem aan de kaak te stellen, te weinig au sérieux werden genomen. Leden van de Club van Rome (een groep wetenschappers die eind jaren 60 hun bezorgdheid over de toekomst van de wereld uitten) kregen zelfs doodsbedreigingen…”
Vanthielen: “…net als de eerste mensen die het verband tussen roken en longkanker hebben gelegd.”
STERCK. De rechter gaf jullie dit jaar gelijk in de Klimaatzaak, maar veel zoden heeft dat tot dusver niet aan de dijk gezet?
Vanthielen: “In Duitsland liep een gelijkaardige rechtszaak. Ook daar is de overheid in het ongelijk gesteld, maar hebben ze vervolgens wel meteen de koe bij de horens gevat en concrete acties ondernomen. Bij ons heeft de rechtbank op 17 juni 2021 geoordeeld dat het Belgisch klimaatbeleid zo ondermaats is, dat het de wettelijke zorgplicht en de mensenrechten schendt. Dat heeft helaas niet tot enige dadendrang geleid. Daarom hebben we na 100 dagen een open brief aan de premier geschreven. We gaan nu in beroep, met de vraag om de overheden bindende doelstellingen voor emissiereductie op te leggen. Hopelijk heeft dat meer effect.”
Hilde Laga
Hilde Laga, geboren in Roeselare en woonachtig in Kortrijk, bouwde een meer dan succesvolle carrière uit in de advocatuur en als bestuurster van ondernemingen. Tot 2014 was ze actief als advocate, met eigen kantoren in Brussel, Antwerpen en Kortrijk. Daarnaast bewees ze haar meerwaarde bij diverse grote ondernemingen, als lid van de raad van bestuur. Momenteel is ze voorzitter van de raad van bestuur van GIMV en blijft ze ook mee het beleid van topbedrijven zoals Barco, Agfa-Gevaert en Greenyard uitstippelen. Ze is eveneens lid van de Belgische Commissie Corporate Governance. Een tijdje geleden riep ze in haar column in De Tijd bedrijven op om duurzaamheid nog ernstiger te nemen.
Geen bedrijfswagen
STERCK. De jeugd heeft de boodschap wel begrepen en kietelt voortdurend de voeten van de beleidsmakers. Ook consumenten en potentiële werknemers voeren de druk op.
Vanthielen: “Klopt. De consument koopt veel bewuster en groener dan vroeger en opteert liever voor merken of producenten die al hebben bewezen een ecologische voortrekker te zijn. Zeker de jonge generaties zijn daar enorm mee bezig.”
Laga: “Onderschat de jeugd niet. Onder meer door de krapte op de arbeidsmarkt, mogen ze zich ook kritisch opstellen ten opzichte van hun potentiële werkgever: ‘wat doe jij, als bedrijf, om diversiteit te promoten?’ Ze hoeven niet per se een eigen bedrijfswagen en kijken tegelijk naar de overtuiging waarmee een onderneming een verantwoord plan voor het wagenpark uitstippelt. Autodelen, de circulaire economie, vooruitstrevende woonconcepten zoals cohousing … Het zijn stuk voor stuk thema’s die ze enthousiast verwelkomen. Mijn dochter koopt bewust niet meer bij modeketens die in een razend tempo met nieuwe collecties uitpakken, vanuit het besef dat zoiets ecologisch niet verantwoord is.”
In de geschiedenis van de mensheid zal corona maar een voetnoot zijn. De klimaatproblematiek is een heuse mijlpaal.
Vanthielen: “Het is ongelooflijk dat jongeren die actie voeren voor het klimaat, de kritiek krijgen dat ze spijbelen. Per slot van rekening gaat het over hún toekomst. Ze zijn te jong om zelf het beleid te bepalen, dus betogen is hun enige manier om daar enige invloed op te hebben. Mag het even? Net daarom is het belangrijk dat ook wij initiatief nemen. Elke halve graad Celsius waarmee we de klimaatopwarming kunnen verminderen, kan een groot verschil betekenen. We hebben het nu nog in eigen hand, maar eenmaal we het kritisch punt van de 1,5 à 2 °C opwarming voorbij zijn, wordt het zaak om de schade te beperken.”
STERCK. Wie verdient van jullie een spreekwoordelijke Oscar voor de klimaatzaak?
Hilde: “Europa heeft al goede maatregelen genomen. Het plan van Ursula von der Leyen om ons continent tegen 2050 klimaatneutraal te maken, is een historische kans om het verschil te maken. Er komt binnenkort vanuit Europa een ‘duty to act’ op ons af, waarbij onder meer grote bedrijven zullen verplicht worden om bepaalde maatregelen te nemen. Dat is ook de enige mogelijkheid om een ‘level playing field’ te krijgen, waarbij iedereen het spel dus volgens de regels speelt. Voor de klimaatverandering is dat absoluut noodzakelijk. Corona mag daarbij nooit een excuus zijn: in de geschiedenis van de mensheid zal dat virus maar een voetnoot zijn, maar de klimaatproblematiek is een heuse mijlpaal.”
Vanthielen: “Banken kunnen ook voor een doorbraak zorgen met ‘sustainability linked loans’, waarbij de mogelijkheid om een lening te krijgen, afhangt van het nakomen van de duurzaamheidsdoelstellingen van een bedrijf. Als dat zo is, kunnen ze zelfs een renteverlaging krijgen. Daarnaast verdient ook Roger Cox een standbeeld voor hoe hij met de Nederlandse NGO Milieudefensie de rechtszaak tegen Shell won en afdwong dat dit bedrijf tegen 2030 zijn CO2-emissies met 45% moet verlagen. Hopelijk opent dat ook bij andere vervuilende multinationals de ogen…”
De gevolgen van de klimaatverandering zijn in ons land altijd geminimaliseerd geweest.