Onze wens? Een vaccin!

2020 is voor niemand een normaal jaar, ook in de bouwsector niet. Dit jaar kregen bouwbedrijven heel wat uitdagingen op hun bord, waar ze zo flexibel en dynamisch mogelijk mee omgaan. Hoog tijd om even de temperatuur op te meten. Dat deden we met zes gesprekspartners in een coronaveilige vergaderzaal van de Confederatie Bouw Oost-Vlaanderen. Een debat over innovatie, regelneverij, de zoektocht naar de juiste medewerkers, de kracht van BIM-modellen en helaas: één of ander virus.

We hielden dit debat op het moment dat het aantal coronabesmettingen helaas weer stevig in de lift zat. Onze gesprekspartners houden dan ook hun hart vast voor wat de toekomst zal brengen.

Sofie Putteman: “We voelden de impact van corona in onze consulentomgeving vooral tijdens de lockdown door een daling van nieuwe dossiers. Daarna bleef het aantal omgevingsvergunningsaanvragen min of meer stabiel, maar je merkt dat bouwheren aarzelen om het licht op groen te zetten voor de werkelijke uitvoering van een project. Men wil dat alles klaarstaat voor een eventuele uitvoering, maar door onzekerheid over de toekomst staat de realisatie van een project vaak ‘on hold’.”

Voor elke euro die de overheid in de bouwsector investeert, krijgt ze 2,5 euro terug.

Nico Terryn: “Het was een voordeel dat we in de lockdown nog wat ‘voorraadwerk’ in de kast hadden liggen, waardoor iedereen bij ons aan de slag kon blijven. Eenmaal we door die opdrachten heen zaten, was het wachten op reacties van nieuwe prijsaanvragen. Automatisch word je dan wat ongerust, omdat we ook voelen dat bepaalde investeringen op de lange baan worden geschoven.”

Dirk Deroose: “Tijdens de lockdown hebben negen van onze elf fabrieken stilgelegen. Op de werven zakten we naar een rendement van 20 % en zaten heel wat arbeiders werkloos thuis. Veel bedienden werkten van thuis uit, maar na een tijdje marcheert dat sowieso minder goed, omdat het geen ideale manier is om samen te werken over verschillende afdelingen heen. Bovendien: bepaalde bedienden werkten wel nog op kantoor, maar die werden op de duur bijna het secretariaat van de thuiswerkers. Dat kan ook niet de bedoeling zijn. De vier weken achterstand hebben we nadien voor een groot deel weggewerkt, omdat klanten ook verwachten dat je een tandje bijsteekt. We zagen wel een opvallende switch in onze activiteiten: waar we normaal 60 % gebouwen voor kmo’s zetten en circa 40 % distributieloodsen, steeg het belang van dat laatste segment plots naar 80 %. Dat heeft alles te maken met de extra boost die e-commerce heeft gekregen. We hopen dat het vertrouwen bij kmo’s volgend jaar weer mag stijgen, zodat we naar onze normale verhoudingen kunnen evolueren.”

Karel Derde
Confederatie Bouw

Karel Derde is voorzitter van de Confederatie Bouw Oost-Vlaanderen en zaakvoerder van Derde Construct, gespecialiseerd in parkeerdaken.

Karel Derde: “In ons bedrijf hebben we van de lockdown gebruik gemaakt om onze orderportefeuille weg te werken, onder meer voor verenigingen van mede-eigenaars (VME’s). Hoewel er hoopgevende signalen zijn voor volgend jaar, is het toch de vraag hoe de markt zal reageren. Zal er veel geïnvesteerd worden in grondige renovaties van parkeerdaken? Dat hangt volledig af van wat beslist wordt op de algemene vergaderingen van die VME’s. We zijn ook wat actief in de wegenbouw, maar in augustus vielen we voor dat gedeelte terug op een omzet van circa 50 %. Het aantal openbare aanbestedingen zou op peil blijven, maar voorlopig komt er weinig uit.”

Mathieu Verpaele: “In de luwe periode hebben we de tijd genomen om nieuwe webtools voor intern en extern gebruik te ontwikkelen. De omzetdaling bleef binnen de perken, al hebben we wel gevoeld dat de activiteiten rond de luchthaven – een belangrijke klant – tot een minimum waren geslonken. Dat hebben we opgevangen door in te zetten op andere markten, zoals het hotelwezen. Aangezien die gebouwen leeg stonden, was het de ideale periode om audits te kunnen doen zonder gasten te moeten storen.”

De onzekerheid over het binnenhalen van opdrachten weegt, want offertes opmaken kost ook geld.

Alain Durieux: “Al bij al hadden wij geen reden tot klagen: door de risicospreiding (60 % werk voor particulieren, 20 % voor VME’s, 20 % nieuwbouwprojecten) konden we onze omzet en winst zelfs verhogen. Ons orderboekje is nog altijd goed gevuld.”

STERCK. Welke signalen ving de Confederatie Bouw op van haar leden?

Derde: “Wegenbouwers en specialisten in afwerking maken zich grote zorgen. Doordat er geen (ver)bouwbeurzen waren, konden onder meer keukenbouwers en schilders hun orderboekje niet aanvullen, laat staan opmetingen uitvoeren. Ook grote aannemers zuchten omwille van de onzekerheid. Er leeft de terechte vrees dat bepaalde spelers bij offertes hun prijzen zullen verlagen, om toch maar opdrachten binnen te halen.”

Dirk Deroose
Willy Naessens Group

Dirk Deroose is CEO van de Willy Naessens Groep, die zich onder meer toelegt op industrie- en zwembadbouw.

Deroose: “Die nervositeit is er inderdaad wel. De onzekerheid over het binnenhalen van opdrachten weegt, want offertes opmaken kost ook geld. Bovendien zijn er nogal wat schommelingen in de grondstofprijzen, waardoor je ook daar weinig referenties hebt.”

STERCK. Hoe hielden jullie het personeel gemotiveerd?

Terryn: “De lockdown was een periode van bezinning. Vermoedelijk hebben veel mensen zich dan vragen gesteld bij hun carrière en overwogen om die een nieuwe oriëntatie te geven. Ik was ook wel bang om daardoor zelf medewerkers te verliezen, zeker omdat je op bepaalde werven ook nogal wat personeelsverloop zag.”

Putteman: “Wij zijn voor ons netwerk altijd op zoek naar nieuwe collega’s en merkten na de lockdown toch een aangroei van het aantal sollicitaties. Ik heb de indruk dat, naast mensen die hun werk verliezen door een onzekere toekomst van het bedrijf waar ze werken, ook veel mensen van de gelegenheid gebruikmaakten om zich te herbronnen over hun toekomst en soms ook om zich te herscholen.” 

Het wordt uitdagend om de talrijke BIM-modellen die op de markt zijn, beter op elkaar af te stemmen.

Durieux: “We ervaren dagelijks hoe moeilijk het is om ons team van 50 mensen te versterken met gekwalificeerde nieuwe collega’s. Nochtans zijn die essentieel om onze goede marktpositie in de regio-Gent op peil te houden. We zetten sterk in op sociale media om die witte merels te vinden en laten die dan intern opleiden door mensen met veel an­ciënniteit, maar omdat lang niet iedereen de kwaliteitsvereisten haalt, werken we ook samen met sterke onderaannemers.”

Derde: “Bij ons 25-koppig team zag ik een grote goesting om te herbeginnen van zodra het mocht, waardoor ons rendement omhoog ging. Omdat bepaalde deadlines uitgesteld werden, zat er minder druk op de ketel, maar toch werd er heel efficiënt gewerkt. In nogal wat sectoren zag je het verlangen om meer met zelfsturende teams te werken, maar die hebben we in de bouw eigenlijk altijd al gehad.”

Mathieu Verpaele
FESG

Mathieu Verpaele is één van de drijvende krachten van Fire Engineered Solutions Ghent (FESG), dat brandveiligheidsadvies op maat verleent.

Deroose: “Het was ook schipperen om het sociaal weefsel van je bedrijf in stand te houden. Arbeiders die op de werf aan de slag blijven, terwijl een dispatcher van thuis uit kan werken… Op de duur begint dat te wringen. Onlinemeetings hebben zeker hun nut bewezen, maar als je daar heel de dag mee bezig bent, word je daar ook knettergek van.”

STERCK. Heeft de coronacrisis de discussie over de veelbesproken bouwshift volledig doen vervagen?

Derde: “Door de enorme diversiteit van onze sector speelt die bouwshift voor het ene bedrijf veel meer dan voor het andere. Vooral voor de vastgoedmarkt is het een cruciaal item. We zien dat de individuele woningbouw het heel slecht doet, net als appartementen uit het lagere segment. Flats in het premiumsegment verkopen dan weer als zoete broodjes. We voelen dat veel steden en gemeenten corona hebben aangegrepen om heel zuinig om te springen met vergunningen, maar er is wél een woningnood.”

Mensen willen sneller garanties inzake omgevingsvergunningen, maar we evolueren net in tegenovergestelde richting.

Durieux: “Wij hebben het geluk niet voor die bouwshift te moeten vrezen, vermits we veel renovaties uitvoeren.”

Deroose: “Ook in de industriebouw zijn we daar niet meteen voor bevreesd: door de duurdere grondprijzen zal er meer hoogbouw zijn, maar daar kunnen we perfect op inspelen. Als aannemer pas je je wel aan, maar we kunnen er niet omheen dat de nood om te bouwen er wel degelijk is.”

Verpaele: “Bouwen in de hoogte zorgt voor extra complexiteit. Daardoor wordt het nog belangrijker om met de juiste expertise aan slag te gaan om de kosten te gaan optimaliseren, al dan niet door een bijkomende afwijkingsaanvraag.”

Sofie Putteman
Profex

Sofie Putteman is actief bij Consulent Omgeving Profex, het studie- en adviesbureau dat deel uitmaakt van United Experts.

Putteman: “Je merkt dat er veel ontwikkelingen tegengehouden worden door besturen. Ook voor dossiers die helemaal niet gevoelig of delicaat zijn, blijkt het niet evident om een omgevingsvergunning te bekomen. Er is bij de administratieve diensten een mentaliteitswijziging bezig, wellicht uit angst voor opkomende regelgeving. Doordat momenteel duidelijke kaders ontbreken, blijkt corona soms een handig excuus om beslissingen uit te stellen.”

Derde: “Voor gemeenten wordt het uitdagend om die shift op te vangen. Hoewel het kader van de bouwshift min of meer vastligt, excelleert de politiek toch vooral in het spuien van onduidelijkheid. Er is gewoon geen beleid. Daardoor weten veel bouwbedrijven niet waar ze zich aan mogen verwachten en groeit de onzekerheid.”

Putteman: “Dat is ook zo bij de architecten, die zich vaak al zorgen maken over de eerste fase van een omgevingsvergunningsaanvraag, waarin een dossier al dan niet volledig en ontvankelijk wordt verklaard. Je krijgt amper nog garanties of iets er al dan niet doorkomt. Dat is erg tijd- en energierovend en maakt een dossier vaak administratief zeer zwaar.”

Door de risicospreiding konden we onze omzet en winst verhogen. Ons orderboekje is nog altijd goed gevuld.

Derde: “Toch is de bouwshift momenteel niet onze grootste zorg, er zijn nu vooral relancemaatregelen nodig: 6 % op de nieuwbouw van gezinswoningen, het stimuleren van energetische renovaties … Dergelijke initiatieven zijn nodig om ons extra zuurstof te geven. Je mag niet vergeten dat voor elke euro die de overheid in de bouwsector investeert, ze 2,5 euro terugkrijgt. Helaas gaat het momenteel bergaf met dergelijke investeringsuitgaven.”

STERCK. Welke uitdagingen zijn er bijgekomen voor studiebureaus en stabiliteitsingenieurs?

Terryn: “Aan de essentie van stabiliteitsstudies is weinig veranderd, want de wetten van de zwaartekracht zijn ongewijzigd (lacht). Het is wel zo dat het administratieve luik, bijvoorbeeld voor grondbemalingen, almaar zwaarder wordt. Er moeten steeds meer studies aan het dossier worden toegevoegd. Van vereenvoudiging is op dat vlak dus absoluut geen sprake, ook door de wet-Peeters-Borsus en Peeters-Ducarme, die stipuleert dat alle dienstverleners in de bouwsector hun burgerlijke beroepsaansprakelijkheid verplicht moeten laten verzekeren voor alle onroerende werken. Op zich is die wet niet onlogisch, maar de heel complexe uitvoering en omslachtigheid zorgen wel eens voor frustratie.”

Alain Durieux
Dakwerken Durieux

Dakwerken Durieux vaardigde zaakvoerder Alain Durieux af. De onderneming legt zich toe op dak-, balkon- en gevelrenovatie, dakontmossing, -herstelling en -onderhoud.

Putteman: “Hoewel door digitalisering vaker de essentie verloren gaat, is er wel een vooruitgang, die leidt tot een kleinere papierberg en het gedwongen respecteren van termijnen. Ook de traceerbaarheid wordt verhoogd.”

Derde: “Het paradoxale kantje van de digitalisering is helaas dat de regelneverij geen grenzen meer kent. Dat illustreert dat we leven in een risico-averse maatschappij, waarin het uit den boze lijkt om te redeneren met gezond boerenverstand.”

Terryn: “Dat merk je ook op werfvergaderingen. Ik heb het gevoel dat er vroeger nog pragmatisch naar oplossingen werd gezocht, maar door de complexiteit van de bouwsector spitsen mensen zich steeds meer toe op één specialisatie en vind je steeds minder mensen die op een brede ervaring kunnen terugvallen.”

Progressie

STERCK. In hoeverre is het werken met BIM-modellen al sterk ingeburgerd?

Verpaele: “We zijn daar bij FESG een tijdje geleden al mee aan de slag gegaan en merken veel voordelen. Het laat toe om technieken op voorhand veel beter te plannen. Als we bijvoorbeeld sprinklerinstallaties willen berekenen, gaat dat een stuk vlotter in BIM dan op een 2D-plan. Daarnaast hebben we een onderzoeksproject gestart om in een BIM-model de vaak complexe wetgeving automatisch te screenen, waarbij het einddoel is om met één druk op de knop te zien of de conformiteit in orde is. Daar wint ook de eindklant bij, want als wij tijd kunnen besparen, zakt de prijs automatisch. De volgende stap is om nog meer performantiegericht te gaan werken. Als je BIM-modellen bijvoorbeeld kan gaan combineren met sensoren in gebouwen, kan je bij een evacuatie dankzij actieve signalisatie mensen veel gerichter uit het gebouw leiden. In tijden waarin iedereen een smart­phone met toegang tot wifi – en binnenkort 5G – heeft, kan je zo nog veel ‘quick wins’ realiseren. Grootste uitdaging: het aanpassen van de normen aan die nieuwe realiteit.”

Ik heb het gevoel dat er vroeger op werfvergaderingen meer naar pragmatische oplossingen werd gezocht dan nu.

Deroose: “Onlangs hebben we een studiebureau technieken overgenomen, wat ons in staat moet stellen om nu ook de technieken inhouse te gaan ontwerpen en zo maximaal af te stemmen op het bouwkundige. Door nu alles in eigen beheer te hebben, slagen we erin daar de optimale constellatie te gaan bepalen, gezien we die disciplines nu tot in de puntjes zelf beheren, wat sowieso altijd kostenefficiënt is. Uit het verleden werd in de bouwwereld soms eens neergekeken op industriebouw, maar ik stel vast dat wij een voorloper zijn inzake BIM en heel wat bouwbedrijven nu pas op die trein springen. Meestal hebben zij niet alle disciplines in huis en moeten ze andere partners inschakelen, wat vaak leidt tot ineffi­ciënties. Dat is de reden waarom wij heel sterk in die verticale integratie blijven geloven en deze verder exploiteren.” 

Derde: “Ik geloof sterk in het BIM-verhaal, omdat het de mogelijkheid op fouten gevoelig verkleint en iedereen op de werf beter voorbereid aan de slag kan. Het is vooral van toepassing in de industrie- en utiliteitsbouw en eventueel bij appartementen. In de particuliere woningbouw zie ik minder mogelijkheden: daar hoopt en verwacht de bouwheer om nog lastminuteaanpassingen te kunnen doen, waar de aannemer dan doorgaans ook op ingaat. Terwijl dezelfde mensen het doodnormaal vinden dat ze, eenmaal ze een nieuwe auto hebben laten configureren, er geen wijzigingen meer mogelijk zijn.”

Verpaele: “De uitdaging zal er vooral in bestaan om de talrijke BIM-modellen die op de markt zijn, beter op elkaar af te stemmen. Die uniformisering wordt een hele kluif, maar zal wel nodig zijn. De meerwaarde van een BIM-model gaat overigens verder dan het minutieus uittekenen van de technieken en de ‘clash detection’ (methode die ontwerpfouten in bouw en installaties voorkomt, red.). Er zit ook een hele database van alle gebruikte materialen achter.”

Nico Terryn
Nico Terryn bvba

Stabiliteitsstudies zijn sinds jaar en dag het stokpaardje van ingenieur Nico Terryn, die in Gent het gelijknamige bedrijf runt.

Deroose: “Daardoor is je postinterventiedossier ook meteen klaar en is alles perfect traceerbaar, wat cruciaal is voor mochten er zich problemen voordoen.”

STERCK. Welke innovaties hoopt u de komende jaren te mogen verwelkomen?

Durieux: “Betonrot op balkons neutraliseren we door de elektrolyse van de bewapening, naargelang de hoeveelheid chlorides die in het beton aanwezig zijn. In de dakwerken verwacht ik weinig veranderingen. We zijn een heel traditionele sector, waarbij het isolatieverhaal altijd essentieel zal zijn. 

Derde: “Op zich is de bouw een heel dynamische sector, die tot voor corona stevig in de lift zat. We zien onze groei helaas nog te vaak belemmerd door een te beperkte instroom aan jong talent. We moeten onze sector aantrekkelijker maken om meer jongeren te enthousiasmeren.”

Terryn: “Ik sluit me daarbij aan. De vraag naar bouwkundig ingenieurs is groot, maar vaak opteren die voor een groter kantoor. Nochtans biedt een kleiner bedrijf ook veel voordelen, zo heerst er vaak een lossere sfeer. Hopelijk kan het STEM-onderwijs voor een grotere instroom zorgen.”

Verpaele: “Voor mij mogen er nog veel softwaretools bijkomen die toelaten om efficiënter te ontwikkelen. Het IT-gehalte mag dus nog verhogen. Die tools zullen ook welkom zijn om te anticiperen op nieuwe uitdagingen, want op termijn zullen er in parkeergarages meer elektrische auto’s en zelfs wagens op waterstof staan, terwijl er in bedrijfsgebouwen steeds meer processen worden geautomatiseerd. Dat zal voor nieuwe uitdagingen inzake basisontwerp brandveiligheid en optimalisaties zorgen.”

Putteman: “Het zou me gelukkig stemmen mochten mensen sneller garanties kunnen krijgen in verband met omgevingsvergunningen, maar ik vrees dat we net in de tegenovergestelde richting evolueren.”

Deroose: “Laat ons beginnen met een coronavaccin, dat zou al fantastisch zijn.”