Wetenschap houdt ons land recht

Nergens hebben ze de gevolgen van het coronavirus zo sterk onder ogen gezien als in onze ziekenhuizen. Al meer dan een jaar lang loopt het personeel er op de toppen van de tenen om de mensen te genezen, of de impact van de pandemie zo laag mogelijk te houden. UZ Gent overschreed eind februari de kaap van de 1000 coronapatiënten. Prof. dr. Eric Mortier (gedelegeerd bestuurder) en prof. dr. Frank Vermassen (hoofdarts) blikken terug op een hels jaar. “We verwachten dat tegen 2022 onze samenleving weer min of meer normaal zal kunnen functioneren. Enig optimisme is op zijn plaats, maar het zal niet vanzelf gaan.”

Neen, de crisis is nog niet voorbij, maar ook in het UZ Gent hopen ze vanzelfsprekend dat het ergste nu wel achter de rug is. 

Prof. dr. Frank Vermassen: “We hebben een erg pittig en uitdagend jaar achter de rug. Je hoort wel eens dat elke uitdaging opportuniteiten met zich meebrengt en ik moet dat beamen. Hoewel we erg veel miserie hebben gezien, heb ik ook veel positieve signalen gemerkt. Het strijden tegen een gemeenschappelijke vijand heeft onze ‘corporate identity’ versterkt. De inzet van iedereen was broodnodig om de crisis het hoofd te bieden. Veel artsen en verpleegkundigen moesten uit hun comfortzone treden en stonden voor de behandeling van patiënten met ziektes die ze niet gewoon waren. Ook de ondersteunende diensten hebben in een minimum aan tijd heel wat zaken verwezenlijkt. Het vergde van iedereen de nodige inspanningen om ook de normale zorgverstrekking te laten doorgaan.”

Onzekerheid

Prof. dr. Eric Mortier: “Onze mensen hebben briljant gewerkt. Dat danken we ook aan de kennisopbouw van de laatste tientallen jaren. Het was niet de eerste keer dat we beslissingen moesten nemen over iets dat we niet ten gronde kenden, maar dat zijn we gewoon: onzekerheid maakt nu eenmaal deel uit van de geneeskunde. De werk­ijver van onze mensen was geweldig om te zien: nog voor de directie met bepaalde vragen naar hen kwam, hadden zij de antwoorden al klaar. Ook ik wil graag de cruciale rol van de omkaderende diensten beklemtonen. Op een bepaald moment vertrouwde de overheid de opbouw van nationale testplatformen toe aan acht centra, telkens bestaande uit een universiteit en een UZ: wij werden als laatste gecontacteerd, maar waren de eerste van wie het labo operationeel was. Als ik zie hoe ook onze jonge medewerkers de teugels in handen namen, stemt me dat gerust voor de toekomst.”

STERCK. Wie verdient nog een pluim voor de aanpak van de crisis?

Mortier: “Ik durf zeggen dat, zeker in de eerste golf, de Belgische ziekenhuizen de bevolking gespaard hebben van een massagraf. Op een moment dat er amper regie was van de overheid, zijn het de ziekenhuisverantwoordelijken die beginnen werken en samenwerken zijn, al moet ik ook de provincie Oost-Vlaanderen loven: van hen kregen we erg accurate cijfers en heel snel antwoorden op acute vragen.”

Vermassen: “In zulke periodes drijft de passie van de witte sector echt naar boven. De krachtige aanpak van de professionals in onze ziekenhuizen heeft ons inderdaad voor erger behoed. Hopelijk neemt de overheid die vaststelling mee bij de toekomstige toekenning van middelen.”

Mortier: “Het is formidabel om vast te stellen dat het absenteïsme bij ons net gezakt is het voorbije jaar. Terwijl het voor onze mensen allerminst evident werken was. Naast de fysieke vermoeidheid is het ook mentaal ontzettend zwaar om dagelijks al die beschermende kledij aan te trekken en elke procedure nauwgezet te respecteren. Ik denk dat het voor de buitenwereld moeilijk te beseffen is wat er allemaal bij komt kijken. Gelukkig heeft de overheid, zeker toen de tweede golf uitbrak, goed naar ons geluisterd. Je wil niet weten wat er gebeurt als het schip van de zorgsector zou kapseizen of als je plots triageprotocols moet bovenhalen waarbij je beslist om de ene patiënt te behandelen, en de andere niet. Ons enige doel is mensen helpen. Als een arts of verpleegkundige ’s avonds naar huis gaat met het gevoel daar niet in te zijn geslaagd, is hij of zij daar echt kapot van.”

Vermassen: “De motivatie was er vanaf dag één, maar omdat de situatie al zo lang aansleept, moeten we nu een beroep doen op de volharding van onze mensen, die elke dag een hoog risico lopen om zelf besmet te geraken. Uiteraard heeft ook een deel van ons personeel corona gehad, maar de besmettingsgraad in het ziekenhuis lag een stuk lager dan daarbuiten.”

STERCK. Hoe heeft u het morele front bij uw teams hooggehouden?

Vermassen: “Door goede communicatie, sterke leidinggevenden én door voldoende ondersteuning van welzijnsadviseurs en psychologen. Zowel medewerkers als getroffen patiënten konden op discrete, efficiënte support rekenen, wat ook preventief heeft gewerkt. Daarnaast waren ook de talrijke giften van bedrijven uit de regio een enorme opsteker. We hebben hier duizenden kaartjes ontvangen, maar ook maaltijden, verzorgingsproducten, noem maar op. Dergelijke kleine gebaren gaven ons een heel warm gevoel.”

Verzekering

STERCK. Wat onthoudt u nog van het voorbije jaar?

Mortier: “De zorgsector heeft zelf het stuur in handen genomen om het land doorheen de eerste golf te loodsen. Dat danken we onder meer aan het enorm uitgebreide kennisapparaat inzake geneeskunde en virusbestrijding. Vlaanderen is op dat vlak echt wereldtop, dankzij investeringen in wetenschappelijk onderzoek. Het is daarom cruciaal dat de overheid daarin geld blijft pompen, zelfs al gebeurt dat met lange tanden. Vergelijk het met een verzekering: niemand betaalt er graag voor, maar op het moment dat je ze nodig hebt, reken je er wel op.”

Het strijden tegen een gemeenschappelijke vijand heeft onze ‘corporate identity’ versterkt.

“Datzelfde geldt voor wetenschappelijk onderzoek. Daar moet veel geld blijven naartoe gaan, anders dreigen we in sneltempo onze koppositie te verliezen. Weinig mensen staan erbij stil, maar het is ‘du jamais vu’ dat verschillende farmabedrijven op amper één jaar tijd een werkend vaccin op de markt brengen. Stel dat de subsidiekraan grotendeels wordt dicht gedraaid en je zit op termijn weer met zo’n wereldwijde uitbraak, is de kans groot dat de gevolgen veel erger zijn. Daarom is het bijvoorbeeld ook essentieel om de klimaatopwarming te blijven bestrijden, want COVID is – letterlijk en figuurlijk – maar het topje van de ijsberg. Daaronder sluimeren vele andere microben, vaak al duizenden jaren oud. Die pathogenen liggen te wachten op de ideale situatie om naar nieuwe gastheren te springen. Klimaatverandering kan dat proces bevorderen.”

STERCK. Hoe hoog was de mortaliteitsgraad door corona binnen UZ Gent?

Vermassen: “Die is altijd erg stabiel gebleven, rond de 11 à 12%. Geloof me vrij: dat is heel laag, zeker gezien het aantal mensen dat intensieve zorgen nodig heeft gehad. Die cijfers bewijzen enerzijds dat we kwalitatieve zorg hebben verstrekt, maar anderzijds ook dat het écht wel een gevaarlijk beestje is dat we bekampen.”

Eeuwenoud businessmodel

STERCK. Met welk gevoel kijkt u naar de hervorming van de zorgsector?

Mortier: “Er is te weinig onderzoek verricht naar hoe ziekenhuisnetwerken moeten worden gevormd. Dergelijke veranderingen moeten gebaseerd zijn op sterke research, niet op politieke veronderstellingen. Ik vrees dat het pad dat nu is ingeslagen, zal uitdraaien op een gemiste kans. De samenwerkingen zijn slecht gedefinieerd. Het is spijtig dat de politiek de regie van de hervorming niet heeft toevertrouwd aan de universitaire ziekenhuizen en de provincies: die zijn uitstekend vertrouwd met de sector en leveren prima werk. Ik durf zelfs stellen dat de ziekenhuizen, en zeker de universitaire ziekenhuizen en de universiteiten zelf, zich het voorbije jaar hebben ontpopt tot de redders van het vaderland. Dat is niet toevallig: het businessmodel van universiteiten behoort tot de oudste ter wereld, na 1000 jaar bestaan ze nog. Mits de juiste beslissingen worden genomen, is daar alle kennis aanwezig om van een ‘bright future’ te mogen spreken.”

STERCK. Het vaccin is dé uitweg uit de crisis, maar toch is lang niet iedereen daarvan overtuigd. Hoe denkt u daarover?

Mortier: “Ik hou mijn hart vast als we niet aan een vaccinatiegraad van minstens 70% geraken. Kijk: het virus zal nooit verdwijnen, maar hoe meer kans het krijgt om te circuleren, hoe groter de mogelijkheid op nieuwe stammen. Het is nochtans vrij simpel: wie kiest voor het vaccin, beschermt naast zichzelf ook de samenleving. De angst voor het vaccin is irrationeel. Irrationeel denken is het gevolg van onwetendheid. Net daarom is inzetten op wetenschappelijke geletterdheid zo ontzettend belangrijk. Die geletterdheid begint natuurlijk in het onderwijs. Eén van de doelstellingen van het onderwijs is jongeren vertrouwen in de wetenschap bij te brengen.”

Zeker in de eerste golf hebben de Belgische ziekenhuizen de bevolking gespaard van een massagraf.

Vermassen: “Er is een belangrijke rol voor de media weggelegd in het juist informeren van de mensen. Zeker op televisie moet men erover waken dat er juist gecommuniceerd wordt en dat praatgasten kritisch worden geselecteerd. Zeker laaggeschoolde mensen zijn vatbaar voor argumenten van bepaalde antivaxers, die in de meeste gevallen ongegrond zijn. De enige juiste conclusie is: de vaccins zijn er, én ze werken. Daarom prijs ik me gelukkig dat 90% van onze mensen zich heeft laten inenten.”

STERCK. Tot slot: hoe hoopvol bent u voor de toekomst?

Vermassen: “Ik ben optimistisch, zeker als de overheid de juiste lessen uit deze gezondheidscrisis trekt en de cruciale rol van universitaire ziekenhuizen in ons zorglandschap echt naar waarde schat.”

Mortier: “Ik deel dat gevoel, ook over de toekomst van onze samenleving. Laat ons evenwel niet blind zijn: het klimaat is echt wel een probleem dat dringend de juiste aanpak verdient. Als we verder willen evolueren naar een duurzame samenleving, waarin elkeen respect heeft voor elkaars manier van leven, is inzetten op onderwijs – de belangrijkste emancipator van de maatschappij – van primordiaal belang. Ook voor ons ziekenhuis ben ik positief: we hebben erg veel goede, jonge mensen die veel vooruitgang boeken en nog slimmer zijn dan wij. Net als iedereen zullen zij evenwel ervaren dat het niet vanzelf zal gaan.”