Vernieuwende samenwerkingsvormen stimuleren is een prioriteit voor Oost-Vlaanderen. Onder de noemer ‘Innovation Playground’ steunt Provincie Oost-Vlaanderen zes bloeiende sectoren waar innoveren en ondernemen hand in hand gaan. Dit jaar stellen we in elke STERCK-editie een baanbrekend initiatief voor. Het Aquaponics-project van het PCG (Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Oost-Vlaanderen), Aqua4C en Tomato Masters bijt de spits af.
Aquaponics wil een synergie creëren tussen een aquacultuur (zoals het kweken van vissen) en een hydrocultuur (het kweken van planten in water). In het Verre Oosten zijn ze daar al langer mee bezig, maar in 2009 begon ook het PCG zich hierop te focussen.
“Bij een eerste poging was het doel om in dezelfde serre groenten te telen op substraat (een kunstmatige bodem voor plantengroei) in hangende goten, waarbij de planten water kregen uit de daaronder geïntegreerde bassins met vissen”, legt Saskia Buysens, coördinator van het PCG, uit. “Die oefening leerde ons vooral dat groente- en visteelt twee aparte activiteiten zijn die je best niet in dezelfde ruimte onderbrengt.”
Omegabaars
Niet getreurd, want het PCG zette het onderzoek verder en bundelde hiervoor de krachten met Aqua4C en Tomato Masters. Beide ondernemingen zijn gevestigd in Kruisem. Aqua4C is de grootste Belgische fabrikant van lokale, circulaire kweekvis (Omegabaars) voor consumptie. “De omegabaars is in principe een omnivoor”, verduidelijkt Sven de Jager, CEO bij Aqua4C. “Onze oprichter, Stijn Van Hoestenberghe, had tijdens zijn doctoraat aan KU Leuven evenwel bewezen dat de omegabaars perfect kan worden geproduceerd met een volledig plantaardig visvoer, zonder vismeel en visolie. Het belangrijkste resultaat van die studie is dat deze vis zich perfect leent voor aquaponics, omdat het viswater niet te veel natrium bevat, wat schadelijk is voor plantengroei.”
Vlak naast Aqua4C ligt Tomato Masters, het familiebedrijf van de familie Vlaemynck. De onderneming oriënteert zich al decennialang uitsluitend op tomatenteelt. “We kweken trostomaten in doorteelt op substraat. Dat betekent dat we het hele jaar door met dezelfde planten, die in januari worden geplant, kunnen blijven werken. Op onze tweede vestiging in Poesele kweken we ook trostomaatjes”, verklaart Johan Vlaemynck, administratieverantwoordelijke bij Tomato Masters.
Regenwater
De nabijheid van Tomato Masters is in alle opzichten van wezenlijk belang voor Aqua4C. “Voor onze activiteit hebben we uiteraard veel water nodig”, zegt Charles Fransman, bio-ingenieur en COO bij Aqua4C. “Grondwater is amper nog beschikbaar en was dus geen optie. Oppervlaktewater vertrouwden we niet, omdat je de kwaliteit ervan niet onder controle hebt. Daarom werken we uitsluitend met regenwater, dat opgevangen wordt op de daken van de serres van Tomato Masters. Een deel van dat water komt bij ons terecht en wordt continu gezuiverd en gerecycleerd. Dat hemelwater is op zich al van goede kwaliteit, want bij Tomato Masters houden ze hun daken continu proper om zoveel mogelijk zonlicht in hun serres te kunnen capteren. Wij betalen alleen de kosten voor het onderhoud van de pompen. Dankzij onze waterzuivering en de koppeling met het tomatenbedrijf hebben we veel minder afvalwater dan reguliere kwekerijen. Bovendien zuiveren we dat circulair regenwater nog op een rietveld.”
Dat regenwater, verrijkt met vissenmest, is dan weer erg belangrijk voor Tomato Masters. “Wij telen op substraatmatten van waterabsorberende steenwol”, pikt Johan Vlaemynck in. “De synergie met Aqua4C heeft het mogelijk gemaakt om niet langer puur met kunstmest te werken, maar 15% te vervangen door in het afvalwater aanwezige organische mest. In samenwerking met het PCG is daar uitgebreid onderzoek naar verricht. Zo hebben we bekeken welke effecten dit heeft op de groei van de planten, de smaak én de gezondheid, want uiteraard mocht deze aanpak geen nadelig effect hebben op hoe de consument onze tomaten ervaart. Uiteindelijk hebben we de ideale combinatie tussen kunstmest en organische mest gevonden. 15% minder kunstmest moeten aankopen, betekent op jaarbasis een besparing van liefst 22.000 euro.”
Warmte en elektriciteit
De wisselwerking tussen beide ondernemingen gaat overigens nog verder. “Dankzij onze WKK (warmtekrachtkoppeling) verkopen wij aan Aqua4C zowel elektriciteit als restwarmte die nodig is om hun visbassins op een constante temperatuur te houden”, aldus Johan Vlaemynck. “Het gros van de opgewekte warmte gebruiken we voor de opwarming van de serres.”
Ook die aanpak heeft voor Aqua4C niets dan voordelen. “We kunnen op die manier iets goedkoper energie aankopen, terwijl Tomato Masters er een hogere prijs voor krijgt dan wanneer ze de elektriciteit op de markt zouden verkopen”, weet Sven de Jager.
Wereldwijde primeur
De samenwerking tussen beide bedrijven, mede gefaciliteerd door het onderzoek van PCG dat deels door de Provincie Oost-Vlaanderen is gefinancierd, is in alle opzichten uniek.
“Nergens ter wereld vind je een circulair systeem dat op deze schaal is uitgerold”, aldus Charles Fransman. “Het was een gigantische uitdaging om twee bedrijven uit diverse nichesectoren te connecteren die er voluit voor willen gaan. De complexiteit was en is enorm. Er is behoorlijk wat tijd overgegaan om deze aanpak te optimaliseren, maar nu plukken Aqua4C én Tomato Masters er optimaal de vruchten van.”
Met deze realisatie is de kous voor PCG overigens niet af. “Via het Interreg-project ‘Smart Aquaponics’ helpen we zowel de professionele als de recreatieve markt om kruisbestuiving tussen aquacultuur en hydrocultuur te zoeken. Het is de bedoeling om dit teeltsysteem toegankelijk te maken voor iedereen. Het project heeft ook een educatieve functie. Via een app kunnen mensen zelf een systeem ontwerpen en simuleren welke effecten hun acties hebben. Ook voor studenten in dit vakgebied kan dat erg verrijkend zijn”, besluiten Saskia Buysens en projectverantwoordelijke Lisa Heyman van het PCG. Het project is te volgen op www.smart-aquaponics.com.